De camera obscura is een vreemd en bijna magisch verschijnsel waarbij een beeld ontstaat in een donkere ruimte doordat licht door een gaatje heen schijnt. Waar het licht valt ziet men een beeld van de buitenwereld in kleur geprojecteerd, ondersteboven, maar met alle gevoel voor perspectief en diepte behouden. Tijdens de zomer van 2013 bouwde Teun Verheij zijn studentkamer om tot één grote camera obscura:

Het is ochtend. Ik zitten tussen cartooneske wolken die lamlendig de vloer over kruipen. Het is verbazingwekkend licht, en stil ook, nu dat het brandalarm zijn schreeuwen heeft gestaakt. Zwart tuinbouwplastic verzamelt de hitte van de straten, en focaliseert het zodat een smalle, hete zon zich tussen de wolken toont. Hier kan alleen de schaduw van de wind mij vinden, het schudt de bladeren van de bomen die aan een betonnen lucht hangen. Als gevolg hiervan kook ik hier al weken levend, maar het is het waard – ik hou van de grote gele bestelbus die het plafond patrouilleert terwijl we spreken, de spelende kinderen, de ondraaglijk fragiel ogende fietsers – maar geen foto’s voor jouw hongerige ogen! Want met een lange sluitertijd kan iedereen er iets van maken, het is een vorm van bedrog, opwindend en belonend, maar uiteindelijk onbevredigend. Vanbinnen foto’s nemen is alsof je de hersens scant van een cycloop met een vierkanten schedel, als het nemen van een foto vanuit een foto.

Blijf er liever een tijdje. Eet er, slaap er, ontwaak er. Het is alsof je alleen in een theater woont terwijl schimmen uit de buitenwereld hun spokenspel opvoeren, van jou totaal onbewust. Toch verschilt het volkomen van een verborgen camera, of van bespioneren— wat je ziet is inmiddels al gerecycled en gefilterd door dat ene oog dat alles ziet voordat jij het ziet. Geheimen worden eerder verborgen dan verhuld.

Filosofisch gezien is de camera obscura net de doos van Pandora, toch wordt ik al misselijk van het denken aan de gebruikelijke voorbeelden (de grot van Plato, het Cartesiaanse theater, psychoanalytische en feministische beschrijvingen van de ‘Male Gaze’, zelfs de wat gedurfdere kronkelingen van surveillance theorie, laat staan de bibliotheken volgestouwd met de meer ‘obscure’ aspecten van de fotografie.) Bovenal vind ik dat ze op een of andere manier de plank totaal misslaan. De magie van de camera obscura valt in een boek niet te vatten, en toch ontstijgt het pure optiek.

Tussen de banken en de boekenkasten zweeft een verdwaalde zeemeeuw, en ik denk nergens meer aan…

Bazar Oxala, artigos de umbanda

Vanuit de taxi zie ik een bord met Ceramica, we springen uit de taxi om deze winkel niet te missen en dat blijkt een gelukkige ingeving want het blijkt hier om een echte voodoowinkel te gaan.

Achter de toonbank staat een hele relaxte man in een groen geblokt overhemd die ons rustig rond laat kijken. Een man met een brilletje komt binnen met een boodschappenbriefje en werkt dat secuur af. Met een mooi paars bundeltje met een lint erom verlaat hij de zaak. In deze winkel is goed te zien hoe het oude bijgeloof en het christendom hand in hand gaan, naast alle benodigdheden om voodoo te bedrijven, de toekomst te voorspellen, stukjes zeep om je zonden mee weg te wassen en drankjes die de liefde zullen doen opvlammen zijn er ook beeldjes en amuletten van heiligen om je te beschermen.

Officieel is Brazilië een katholiek land maar het oude animisme dat vanuit Afrika door de slaven is binnengebracht is een alom verspreid en levend geloof. In de slaventijd was het de slaven verboden om hun eigen religie te praktiseren en om toch hun eigen goden te kunnen aanbidden gaven ze deze de namen van de Christelijke heiligen. Zo heeft de godin van de zee Lemanja de heilige Maria als alter ego en haar feest wordt uitbundig gevierd op 31 december. De keramieken beelden staan allemaal in plastic verpakt in rijen opgesteld.

Een vreemd gekneveld negertje doet met zijn sm associaties het ergste vermoeden, welk onheil haal je je hiermee op de hals? maar toch blijkt ook dit beeld je te beschermen. Het is de heilige Anastacia die een monddoek draagt tegen besmettelijke ziekten en het beeld zal ook de eigenaar vrijwaren van ziektes. Ik koop het.

Heilige Anastacia

Verder neem ik wassen ex voto’s mee, afbeeldingen van delen van het lichaam die je in het vuur gooit om zo genezing af te smeken voor het betreffende lichaamsdeel. De bakken met in strikjes gevouwen briefjes zijn merkwaardig verdeeld, sommigen zijn uitverkocht, zoals 'pombagira' maar het bakje met 'exus' zit nog tjokvol. (van het woord pombagiras kan ik geen vertaling vinden maar de zin erboven betekent zoiets als 'een antwoord krijgen’) We nemen allebei een sorrybriefje mee, waarop in het Portugees een ritueel is beschreven waardoor je vergeving kunt krijgen.

'Exus' en 'pombagira'