Ook de Nazi’s hadden op zijn tijd vakantie nodig. Geheel naar de aard van het regime pakten zij die behoefte grootschalig aan. Eén monsterproject voor de gewone man staat nog steeds overeind op het eiland Rügen: Prora. De muren zijn beklad met graffiti van Duitse jongeren die hun Engelse taalgebruik oefenen. Ook zijn duizenden ruiten ingegooid, maar het geraamte van Nazivakantiepret blijkt onverwoestbaar. Prora lijkt nu op een ontvolkte megabajes, waar mensen in badtenue werden samengedreven.
Het vakantiecomplex was ’s werelds eerste megaproject voor betaalbaar massatoerisme. Kraft durch Freude (KdF), het bureau voor Nazi-recreatie liet het resort bouwen van 1936 tot 1939 .
Vijf kilometer grijze megalomanie slaat de bezoeker tussen Binz en Sasnitz in het gezicht. Zelfs de branding van de Baltische zee krijgt een grauwe waas door de schaduw van Prora. Een dunne reep kust is bezet met lege appartementenblokken van ieder een halve kilometer lengte, de restanten van een evenementenhal, sportfaciliteiten en een aanlegsteiger voor cruiseschepen van KdF. Prora bood hier 10.000 arbeidersstellen een kamer met voor iedereen zicht op de zee.
Nazi-recreatiebureau KdF was opvallend modern. Zij pionierde zowel in goedkoop massatoerisme als marketing. Recreatie werd gepromoot als gezondheidsbevorderende ‘lifestyle’, via reclames waar dungeklede mooie mensen KdF-produkten aanprezen. Met succes. In haar topjaren vlak voor de oorlog verzorgde KdF de vakanties en theaterbezoekjes van 80 miljoen burgers. KdF lanceerde ook de ‘Volkswagen’, om de dagrecreatie te stimuleren.
Recreatie in de gezonde zeelucht moest het volk sterker maken, voor dienst aan economie én regime. ‘Voor het bedrijven van grote politiek heb ik een volk met sterke zenuwen nodig’ stelde Hitler, toen de eerste steen van Prora werd gelegd. Toch kwam van vakantieplannen in Prora weinig terecht, dankzij de Duitse inval in Polen in 1939. Prora werd een militair hospitaal. Slachtoffers van het geallieerde bombardement op Hamburg in 1943 kregen er onderdak. Vanaf 1945 tot de val van de Berlijnse muur diende Prora als kazerne van het Nationale Volks Armee, het DDR-leger.
De lokale overheid zit nu al sinds de Duitse hereniging met de ruines in haar maag. Zij verkocht drie halve kilometerblokken aan projectontwikkelaars, om zelf geen geld aan onderhoud kwijt te raken. Maar ook deze eigenaren worstelen met Prora. Het Nazi-oord vervalt verder, omdat nieuwe plannen steeds sneuvelen. Het gros van de bewoners bestaat daardoor uit vleermuizen en kolonies zwaluwen.
Ironisch genoeg veroorzaakt de monumentale status deels het verval. Prora werd nationaal beschermd herdenkingsmonument dankzij de lobby van kunstenaars, historici en architecten, verenigd in Stichting Neue Kultur. De bondsregering geeft daardoor niet zomaar toestemming voor grootschalige verbouwingen. Ook verkeken de ontwikkelaars zich op de kosten die komen kijken bij verbouwing van de kolos.
Doordat niemand zijn handen wil branden aan Prora, kreeg het vakantiecollosseum van de Nazi’s verschillende ‘tijdelijke’functies. Appartementenblokken worden nu al jaren gebruikt door kunstenaars als atelier en expositieruimte. Neue Kultur vestigde in 2000 in blok 3 het Documentatiecentrum Prora. Dit centrum houdt met exposities en historisch onderzoek de geschiedenis levend van Prora en KdF. Het naastgelegen NVA-museum viert een stukje DDR-nostalgie in de Goodbye Lenin-sfeer.
Daarnaast trekt Prora veel architecten, omdat het project haar tijd ver vooruit was. De Nazi’s waren de eerste bouwers die met beton en staalbouw experimenteerden, nu gemeengoed. De Rotterdamse architectuurgoeroe Bert van Meggelen hield in Prora een internationaal symposium voor bouwkunst, onder de naam Coastwise. Het concept van Prora, massa-architectuur waarbij iedere bewoner uitziet op water zou als inspiratiebron dienen voor architecten van het Amsterdamse Borneoeiland.
En natuurlijk fascineert de duistere kant van Prora. De ruines tonen hoe je via bouwtechniek gewenst massagedrag stimuleert. Als gast in Prora zou dagelijks contact met de massa onvermijdelijk worden. Alle kamers zitten aangesloten via lange gangen op gemeenschappelijke ruimtes. Bij verlaten van de kamers richting zee is toezicht onontkoombaar. Strand ‘A’, ‘B’, of ‘C’ zijn alleen toegankelijk via nauwe doorgangen.
De kans dat Prora nog jarenlang ruïne blijft is aanwezig. Alsof duistere krachten voorkomen dat mensen ooit onbezorgd vakantieplezier mogen beleven in de Nazi-kolos.
De expositie Machturlaub is dit jaar nog geopend in het Dokumtationszentrum Prora in Blok 3. www.dokumentationszentrum-prora.de . Cultuurexposities zijn te vinden in www.prora-zentrum.de Een bezoek is te combineren met de ruines van de raketbasis bij Peenemunde op buureiland Usedom. Hier testte raketpionier Wernher von Braun zijn V2-raketten. www.peenemuende.de . Kijk eerst ‘Der Untergang’en ‘Dresden’, om de Duitse kant van de oorlog in te voelen.
Prora, het oord voor de ‘gewone man’ligt aan de oostzijde van Rügen. De elite ging traditioneel naar de noordzijde van het eiland. Plaatsjes als Lohme en Kap Arkona waren sinds 1850 belangrijke badplaatsen voor de intellectuele elite. Die sfeer is nog te proeven bij het Panorama Hotel in Lohme. www.lohme.com