Heliographer-in-chief Nelson Miles

Amerika 1886

Bij het achtervolgen van de gewiekste Geronimo en zijn kleine bende Chiricahua Apache-indianen had Generaal Nelson Miles last van een gebrek aan goede inlichtingen over de beweging van de vijand door zijn geografisch complexe oorlogsterrein. De combinatie van de kennis van de Chiricahua-indianen over hun omgeving en hun uitmuntende kunde in ontsnappingen maakte een “hunt and kill”-tactiek lastig, zo niet onmogelijk toe te passen, en de inlichtingen die door verkenners werden verzameld (waarvan sommigen zelf Apache waren) bleken niet toereikend voor de taak, of onbetrouwbaar.

Om te slagen waar Generaal Crook had gefaald zou Miles de beweging van de vijand moeten kunnen zien en anticiperen met grotere precisie, en met een blik zo weids als het landschap zelf. Daartoe begon hij aan de bouw van een regionaal systeem voor herkenning vanuit de lucht, hetgeen werd bewerkstelligd door middel van de heliograaf op zonne-energie ofwel de “zonnetelegraaf”:

Inlichtingenpost op zonne-energie, circa 1886

Het net om vijanden mee te vangen

Volgens het verslag in de krant geschreven door voormalig signaaloperateur William Niefert:

Vanaf de top hadden we door de heldere atmosfeer een interessant uitzicht dat vele mijlen bestreek, zelfs over de Internationale Grens. Nogales, 50 mijl verderop, was duidelijk zichtbaar, en in oostelijke richting kon men een verrassende afstand overzien. De heliograaf, of “zonnetelegraaf”, zoals het vaak werd genoemd aan de frontier, is een instrument om signalen te versturen door het reflecteren van het zonlicht met gebruik van een spiegel. Oorspronkelijk werden metaalachtige spiegels gebruikt, maar in het gebruik waren zij lastig om helder te houden, en lastig te vervangen als ze ter plekke braken. Dientengevolge werden glazen spiegels ingezet en er is veel succesvol werk verricht met deze manier van signaleren. We gebruikten twee spiegels van 13 cm, geplant op zware houten palen die stevig in de rotsen werden verankerd. Verticale en horizontale hoekschroeven werden aan de spiegels bevestigd zodat ze konden worden gedraaid in iedere gewenste richting en in correcte positie met de beweging van de zon konden worden gehouden. Daar de flits per mijl 45 keer zo sterk wordt kan men deze met het blote oog lezen tot wel 50 mijl verderop.

Hoofdkwartier

Ondanks al deze moeite is er weinig bewijs dat de informatie die werd vergaard en doorgegeven door de heliografen directe invloed had op de vangst van Geronimo, die uiteindelijk werd volbracht door grondtroepen; troepen onder bevel van Luitenant Charles A. Gatewood, een man die Geronimo kende en door deze werd gerespecteerd als een dappere tegenstander. Generaal Miles reisde naar Skeleton Canyon voor de officiële overgave op 4 september 1886.

Sky Mirror, Anish Kapoor

De belangrijkste lessen van de Apacheoorlog hadden meer te maken met lichamelijke fitheid en tactische voorbereiding dan met inlichtingen over het oorlogsterrein. Anti-opstandconcepten, zoals flexibele respons, snelle reactie met nadruk op mobiliteit, lijkentelling en acties van kleine eenheden, werden alle bedacht en verfijnd gedurende de Apachecampagne, vanwege tactische noodzakelijkheden die werden gedicteerd door het ruige terrein en het karakter van de vijand.

Herkenning vanuit de lucht kan alleen effectief zijn in de context van het voorkomen van een opstand, als er een snellere en meer dynamische relatie is tussen inlichtingen en het inzetten van geweld. Het heliografische systeem van Generaal Miles had veel te veel punten (en streepjes) om te verbinden: van de verrekijker naar een code, vervolgens van de code naar de communicatie per spiegel, dan van de decodering naar een bevel, en uiteindelijk van het bevel naar de opsporingstroepen, via hetzelfde omslachtige circuit. De radio zou uiteraard deze lacunes aanzienlijk kleiner maken, maar de puurste uitdrukking van ‘Shock & Awe’ werd pas bereikt toen inlichtingenmiddelen zelf tot wapen werden gemaakt met de komt van de Predator Drones.

De vangst van Geronimo resulteerde in het verwijderen van de meeste Chiricahua van het woestijnlandschap dat de basis voor hun hele cultuur vormde; ze werden op spoorwagons gezet en naar Florida getransporteerd, naar een omgeving die zo vreemd voor hen was dat het net zo goed Madagaskar had kunnen zijn. Blootstelling aan nieuwe ziekten in combinatie met de shock van een klimaat en landschap dat sterk tegen hun cultuur en ervaring indruiste maakte dat velen onder de gevangen Chiricahua binnen het eerste jaar omkwamen. Dergelijke dynamische relaties tussen inlichtingen, identificatie, cryptografie, spoortransport en de dood zouden verder gearticuleerd worden in de jaren hierop.

De Kalmeerstoel

NOEM ME MAAR PA

Benjamin Rush wordt vaak ‘de vader van de Amerikaanse psychiatrie’ genoemd, en, inderdaad, zijn portret siert nog altijd het logo van de American Psychiatric Association (APA). In 1965 plaatste de APA een bronzen gedenkplaat bij zijn graf in de Christ Church Cemetery in Philadelphia om zijn vaderlijke positie te bevestigen en te heiligen.

Het hoofdwerk van Rush, Medical Inquiries and Observations, Upon the Diseases of the Mind leest nu als een handboek voor psychologische marteling. Onder de gesuggereerde straffen voor het wangedrag van geesteszieke patiënten vallen kalmering door beperking van beweegruimte, aanpassingen van voedsel of de onthouding ervan, behandeling met koud water, of langdurige douches.

“Als al deze manieren van straf hun gewenste effect niet bereiken, is het gepast om doodsangst in te zetten.” Andere angsten komen ook van pas, evenals een acuut schaamtegevoel, hoewel Rush beweert dat vanwege sommige niet nader gespecificeerde neurologische processen de patiënt iedere herinnering van zulke angsten zal hebben uitgewist bij terugkeer naar een staat van mentale gezondheid. Tevens dienen we Rush’ handige afwijzing van het brute hanteren van de zweep op te merken; hij geeft duidelijk de voorkeur aan verfijndere technieken.

UIT HOOFDSTUK VI, BEHANDELINGEN

In veel gevallen is de grens tussen straf en behandeling vrij flexibel binnen de medische filosofie van Dr. Rush. Daarom vervult de kalmeerstoel (tranquilizer) een zeer bruikbare secundaire rol in het faciliteren van de toepassing van andere behandelingen:

“De kalmeerstoel heeft verscheidene voordelen ten opzichte van de dwangbuis of ‘madshirt’. Het gaat de impuls van het bloed naar de hersenen tegen, het vermindert de spieractiviteit overal, het brengt de kracht en snelheid van de hartslag naar beneden, het vergemakkelijkt het toedienen van koud water en ijs bij het hoofd en warm water bij de voeten, allebei naar ik meen uitstekende remedies in dit geval; het stelt de arts in staat om de hartslag te voelen en bloed af te nemen zonder enige problemen, of om de rechte houding van het lichaam van de patiënt te veranderen; en tenslotte, met behulp van een toiletstoel, half gevuld met water, waar hij constant op zit, vangt de stoel de stank en viezigheid van zijn darminhoud op.”

Op de website van het ziekenhuis van Pennsylvania wordt de kalmeerstoel beschreven als iets dat “noch ten goede noch ten kwade” werkt. Dit statement wordt gemaakt zonder verwijzing naar enige ondersteunende documentatie of waarborg van patiënten of dokters:

Hoewel Rush in zijn boek vermeldt dat een volledig functionerende kalmeerstoel in het ziekenhuis werd gebruikt ten tijde van publicatie (1812), ben ik er niet in geslaagd het tegenwoordige bestaan ervan als fysiek object te bevestigen; een kopie van een gravure die is door Rush als accuraat is bestempeld kwam naar boven op de website van de U.S. National Library of Medicine:

Een klein schaalmodel van de stoel die wordt tentoongesteld in het Mütter Medisch Museum, ook in Philadelphia, laat een vrij ander instrument zien (de purperen handschoenen zijn van Mütter curator Anna Dhody):

AANPASSING IN DE TENTOONSTELLING

Bijzonder opvallend is de afwezigheid van de ‘toiletstoel’ en de vernieuwing, kennelijk bedacht door de modelmaker, van de verblinder. Met deze aanpassing kan de patiënt noch zijn hoofd bewegen, noch visueel getuige zijn van wat er gebeurt in zijn omgeving.

Het is mogelijk dat de wijziging in het ontwerp door de modelmaker werd geïntroduceerd om de structuur rond het hoofd eenvoudigweg duurzamer te maken, maar wat de uitleg ook zij, de aanpassing is de opmerkelijke voorbode van een cruciaal onderdeel van de hedendaagse psychologische marteling zoals ontwikkeld door de CIA sinds de jaren vijftig: de combinatie van lichamelijke beklemming, het ontnemen van zintuiglijke functies en/of perceptuele desoriëntatie.

MARTELING ZONDER AANRAKING

Interessant genoeg zijn de meest recente winnaars van de APA’s Benjamin Rush award, samen met de titels van hun lezingen, de volgende:

2008: Mark S. Micale, Ph.D., Hoogleraar Wetenschapsgeschiedenis en Geneeskunde aan de Universiteit van Illinois, Urbana-Champaign. Psychologisch Trauma en de Lessen van de Geschiedenis.

2011: Andrea Tone, Doctor en Universitair Docent, Canadese Onderzoeksstoel voor de Sociale Geschiedenis van de Geneeskunde, McGill Universiteit. Spionnen en Leugenaars: Koude Oorlogspsychiatrie en de CIA.

Vergeleken met knuppels, Kalasjnikovs en tanks zijn zwepen weinig intimiderend om te zien. Wie heeft er ooit gehoord van een oorlog gewonnen door een met zwepen bewapend leger? Of zelfs maar van een geslaagde bankoverval met een zweep als pressiemiddel?

De dreigkracht van de zweep is zo goed als verdwenen in de westerse wereld. Ooit was dat wel anders. Slaven werden doodgegeseld. Kinderen zaten na een opvoedkundige afranseling onder de striemen. Inmiddels is de zweep een decoratief attribuut geworden, een rekwisiet. Van machtsmiddel is zij veranderd in een verwijzing naar een machtsmiddel, een symbool.

Onlangs hief een keurige, oudere heer op straat zijn stok uitnodigend naar mij op, en riep: ‘Wil jij een gratis klap?’ Ik wees zijn aanbod beleefd af. Later had ik spijt. Waarom niet eerst wat inlichtingen ingewonnen? Misschien had de heer overtuigende argumenten inzake de gratis slaag die ik kon verdienen. Zeker is, dat ik het voorstel anders zou hebben beoordeeld als hij mij een messteek of een schotwond zou hebben aangeboden. Dan zou ik bang geweest zijn; nu was ik enkel verrast.

Hoe komt het dat de zweep westerlingen geen angst meer inboezemt? Is de zweep ingehaald door grootschaligere, geavanceerdere wapens, in vergelijking waarmee zij een ouderwets, primitief en haast onschuldig voorwerp is geworden? Zijn we de slagkracht van de zweep zo ontwend, dat onze verbeelding er niet meer mee uit de voeten kan?

Erotiek gedijt bij taboes. Het mag dan ook geen wonder heten, dat zwepen in geen enkele sekswinkel ontbreken. Net als een penis lijkt een zweep een bepaalde autonomie te bezitten, al blijven beide afhankelijk van een lichaam om tot bezieling en ontlading te komen.

De kettingzweep is populair onder taoïstische en boeddhistische monniken in China. Eindeloos klieven zij met hun vervaarlijke zwepen de lucht en knallen door de geluidsbarrière heen op zoek naar verlossing.

De Nederlandse theatermaker Boukje Schweigman en danseres Ibelisse Guardia Ferragutti namen zweeptraining bij zulke vechtmonniken, en maakten in 2011 de voorstelling Zweep. In een making of-filmpje zegt Guardia Ferragutti: ‘Een zweep heeft geen meester. De zweep is de meester zelf.’

Michelangelo’s Finger (2010) onderzoekt Raymond Tallis waarom mensen, in tegenstelling tot dieren, aan vingerwijzen doen. Volgens Tallis wijzen wij vanwege ons bewustzijn. Wij ervaren onszelf als afzonderlijke individuen, die niet samenvallen met wat ons omringt. Maar we herkennen in onze medemensen geïsoleerde lotgenoten, we zien elkaar kijken. We kunnen elkaars blikken sturen door onzichtbare lijnen te trekken met onze ogen of onze wijsvinger. Is de zweep een verlenging van de wijsvinger, waarmee we andere lichamen onze wil kunnen opleggen? Toch zal niemand ooit volledige controle hebben over een zweep. Het begin van de slag heb je in de hand, maar hoe dat wat je in gang hebt gezet zich precies een weg zal banen, is een ander verhaal. Voor je het weet komt wat je uitzond met dubbele kracht bij je terug, en haalt je onderuit. Het ware klappen van de zweep blijft onkenbaar.

De “High School Shooter” beweging bestaat uit een aantal studenten die op een gegeven moment besloten om hun klasgenoten, docenten, en andere werknemers op hun school of universiteit van het leven te beroven om vervolgens zelfmoord te plegen. Tekenend voor deze beweging is dat allen een aanzienlijke hoeveelheid geschreven, gefilmd, gefotografeerd, of anderzijds opgenomen materiaal achterlieten waarbij zij commentaar leveren en een context geven aan hun daden. Dit materiaal bestaat uit foto’s, films, gedichten, dagboeken, manifesten enzovoort. De volgende personen behoren tot de lijst van high school shooters (deze lijst is geenszins volledig): Eric Harris (1981-1999) en Dylan Klebold (1981-1999), Jeff Weise (1988-2005), Cho Seung-Hui (1984-2007), Pekka-Eric Auvinen (1989-2007) aen Matti Juhani Saari (1986-2008).

Harris en Klebold worden over het algemeen beschouwd als de oprichters van deze beweging. Op 20 april in 1999 vermoordden zij 13 en verwondden zij 24 personen op Columbine High School in Littleton, Colorado, USA. Deze gebeurtenis heeft een aantal kunstzinnige reacties en reflecties aangewakkerd zoals Bowling for Columbine (2002) door Michael Moore, en My Loose Threat (Canongate, 2002) door Dennis Cooper. Hierbij hoort ook Elephant (2003) door Gus van Sant, die stilistisch gebaseerd is op Elephant (1989) door Alan Clarke, over een reeks anonieme moorden in Noord-Ierland.

Meer recent zijn schrijver W.J. van Gerven Oei en kunstenaar Jonas Staal die met gebruik van de theorieën van Franse Situationist Guy Debord de High School Shooter beweging contextualiseren binnen de geschiedenis van (kunstzinnig) protest. In Refutation de tous jugements... (1975) gaat Debord in op de “society of the spectacle”. Hij behandelt bij voorbaat alle mogelijke kritiek op het werk en ontkracht deze onmiddellijk. Net zoals bij de High School Shooters, die volledige verantwoordelijkheid nemen voor hun daden, die zij zien als de ultieme en onvergelijkelijke mogelijkheid van verzet.

De publicatie Follow us or Die (Atropos Press, 2009) door van Gerven Oei en Staal geeft een overzicht van de geschreven stukken, films, en foto’s gemaakt door de High School Shooters, gecontextualiseerd binnen hun eigen werk.

Miniscule soldaten op een grote tocht.