Op het randje van een nieuwe eeuw waarin ‘minder is meer’ een bio-politieke connotatie kent, zullen verschuivingen in paradigma’s drastisch de grenzen en beperkingen van sociale, economische en medialandschappen veranderen waardoor redevoering over de mogelijkheden en verantwoordelijkheden van betrokken ontwerpers buitengewoon belangrijk is geworden. Het is duidelijk dat het design-problematiek van de toekomst een integrale en verantwoordelijke benadering vraagt. Niet langer kan de rol van de ontwerper ophouden bij het voldoen aan de regels die zijn opgesteld over functionaliteit en esthetiek. Alhoewel de impact van de nieuwste, snel evoluerende ontwikkelingen in media-gebruik nog niet in volle precisie gemeten kan worden, is er wel een punt bereikt waar het beste van zowel het sociale en mobiele wordt gecombineerd, wat het mogelijk maakt voor iedereen om te opereren op een globale schaal, door middel van de comfortabele omgeving die onze persoonlijke telefoon biedt. Nieuwe applicaties worden iedere dag op de markt gebracht en daarnaast worden nieuwe gebruiksfuncties ontdekt door gebruikers.Iedereen is een nu fotograaf, een videokunstenaar/journalist, redacteur, nieuws/content-caster en een grafisch ontwerper geworden.

De professionele ontwerper (of ontwerp instructeur) heeft twee opties tijdens deze media-lawine. De eerste is om zich bij de massa aan te sluiten, maar wel een voordeel te behouden. Dit betekent dat de betrokkenheid in het nieuwe medialandschap min of meer hetzelfde is als de grote groep deelnemers, maar het getrainde oog van de professional zal de sterkte- en zwaktepunten sneller waarnemen dan de massa en kan daarom een leidende rol spelen binnen deze gemeenschap. Dit persoon zal zich snel aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen en kan winnen aan dynamiek door zich op het voorste punt van de golf te bevinden. Autoriteit wordt gegenereerd door kennis van de actualiteit, wat daarom zorgvuldig moet worden gehandhaafd. Wij noemen hem/haar de Herder.

De tweede rol die de professional kan overwegen is die van de buitenstaander. Stevig staande in de storm, vasthoudend aan zijn geloof in concepten en originaliteit. Deze is veel meer theoretisch gebaseerd en kiest soorten van media die passend lijken voor het proces. De buitenstaander houdt vast aan gedateerde systemen en analoge technieken als dat nodig is. Beweert dat er altijd een markt zal bestaan voor kwaliteit (en heeft daar vast gelijk in), maar mist de connectie met het publiek op grote schaal. Zal erg kritisch zijn ten opzicht van de revolutie, maar verzet zich theoretisch gezien niet tegen de ontwikkeling van nieuwe mediasystemen. We noemen dit type de Wolf.

Let op dat beiden types het begrip van het objectieve media-ontwerp hebben verlaten. Ontwerpen zonder duidelijk en wel geprofileerde visie over dringende mondiale zaken is een gewelddadige en destructieve daad. Zien of niet zien is een politieke zaak.

In ons volbestemde land komen verlaten, aan hun lot overgelaten plekken niet zoveel voor. We zijn immers een opruimerig volkje. Vaak krijgt een pand niet de kans om te verkrotten: er wordt gesloopt of herbestemd. Maar grote delen van Nederland hebben last van een teruglopende bevolking. Dit heeft tot gevolg dat de leefbaarheid in voornamelijk dorpen onder druk komt te staan omdat voorzieningen zoals een school, buurthuis of supermarkt verdwijnen.

Abandoned city Russian city

Leegloop heeft in Nederland nog niet vaak het extreme gevolg: totale leegstand van wijken en dorpen. Plaatsen zoals bijvoorbeeld Delfzijl en Heerlen hebben te maken met dit proces dat in hun geval wellicht nog omkeerbaar is. Voor veel dorpen en steden buiten Nederland is het echter te laat, zij zijn verlaten.

Ghosts towns Eurasia

Zoals veel architecten houden wij ervan om rond te struinen door bekende en onbekende steden en dorpen, op zoek naar inspirerende plekken. Niet zelden zijn dit plekken die zijn achtergelaten door mensen. Een ooit bewoonde maar verlaten plek is fascinerend. Je bevindt je op een plek waar niemand meer woont maar waar de aanwezigheid van bewoning nog voelbaar is en de belofte van wat nog kan komen de fantasie prikkelt. Je bevindt je tegelijkertijd zowel in het heden, het verleden, als in de toekomst.

Abandoned cities


De video-installatie Spelling Dystopia van Nina Fischer en Maroan El Sani was voor ons de aanleiding omverlaten plekken te gaan verzamelen. Spelling Dystopia vangt het gevoel van het in drie tijdszones tegelijkertijd zijn. Beelden van een verlaten, maar volledig volgebouwd eiland zijn vermengd met beelden uit het verleden en de toekomst in de vorm van virtuele beelden uit videogames: Hashima. Het fascinerende eiland dat verbazingwekkend genoeg werkelijk bestaat heeft sinds kort bekendheid gekregen als het hoofdkwartier van Raoul da Silva, de bad guy uit de James Bond film Skyfall.

abandoned settlements of Antarctica

De verlaten plekken die we verzamelen zijn vaak fotogeniek, maar de achterliggende verhalen zijn meestal alles behalve fraai. De verhalen bij de desolate plekken zijn soms intrigerender dan de aanblik van hun verlatenheid. De ene keer is er sprake van menselijk falen, dan weer is een ontembare natuurkracht de reden dat bewoners noodgedwongen afscheid nemen van huis en haard. Vaak is echter hebzucht en onverschilligheid de oorzaak. De mens kwam, zag, gebruikte en liet achter.

Chernobyl plant

Tussen de verlaten steden en gebieden die we in kaart brengen bevinden zich veel plekken waar de mens bodemschatten vond. Maar na het uitputten van de bron loopt de werkgelegenheid terug en trekken inwoners weg. Zoals in Kolmanskop in de immense Namib woestijn. Aan het begin van de vorige eeuw was hier sprake van een ware diamond rush. Volgens verhalen zochten gelukszoekers bij maanlicht naar de flonkerende stenen in het woestijnzand. De Duitsers bouwden op deze plek het dorp Kolmanskop, van alle gemakken voorzien: luxe middenin de woestijn. Maar de diamantenvondsten liepen terug, gelukszoekers zochten hun geluk elders en Kolmanskop werd verlaten. Wie het dorp nu bezoekt vind de villa’s terug, metershoog ondergestoven door het zand.

Is een verlaten, ooit bewoonde plek fascinerend; een verlaten nóóit bewoonde plek is wellicht nog fascinerender.

In China worden honderden nieuwe steden gebouwd om de migranten die van het platteland naar de stad trekken te kunnen huisvesten. Probleem is echter dat de huizen voor deze migranten doorgaans te duur zijn. Het is de middenklasse die de huizen en appartementen als investeringsobjecten koopt, maar ze vervolgens niet bewoont. Hier is alles nieuw: nieuwe wegen, gebouwen, een stadspark met daaraan een nagelnieuw museum. Verkeerslichten die van kleur verspringen terwijl er niemand aan het verkeer deelneemt.



Eén van de verlaten plekken die we publicatie tonen wordt gevormd door de Maunsell Forts. Deze locatie is verlaten vanwege de afwezigheid van oorlogsdreiging. Geen stad, geen dorp, maar een verzameling platforms waar tijdens de Tweede Wereldoorlog zoveel manschappen woonden dat het in zekere zin een dorp op zee was. Ze zijn nu, op één na verlaten en overgeleverd aan de elementen. Afbreken kost geld en bovendien vertegenwoordigen deze platforms een stuk geschiedenis.

Het is het verhaal van dat ene béwoonde platform dat wederom tot de verbeelding spreekt. Voormalig radiopiraat, de onlangs overleden Paddy Roy Bates, eigende zich samen met zijn vrouw een platform toe en riep het uit tot Prinsdom Sealand. Nu regeert zoon Prins Michael over dit kleinste, niet erkende Europese staatje dat maximaal 5 zielen telt, maar dat wel een eigen paspoort, postzegels en munt uitgeeft en zelfs een eigen voetbalteam bezit. Een fraai staaltje herbestemming.

Abandoned cities, Plymouth

Abandoned Cities is het resultaat van onze inventarisatie tot nu toe. We gaan door met het op de wereldkaart weergeven van de plekken die we tegenkomen en met het aanvullen van de informatie die we vinden over de plaatsen die we al gemarkeerd hebben. De volgende stap is het werkelijke onderzoek. Het categoriseren van de plekken het benoemen van overeenkomsten en verschillen, het duiden van kansen en bedreigingen. Het formuleren van randvoorwaarden voor een vitaal dorp en een vitale stad. Het aanwijzen van plekken waar het tij wellicht, al dan niet door stedenbouwkundige en architectonische ingrepen, gekeerd kan worden. Maar ook krimp en daarbij leegstand als serieus maar tegelijkertijd waardevol onderdeel te zien van de gebouwde omgeving.

San Zhi Abandoned cities