239 Things

1000 Things is een subjectieve encyclopedie van inspirerende ideeën, dingen, personen en gebeurtenissen.

Lees de meest recente artikelen, of mail de om bij te dragen.

Studium Generale 1000things lectures, The Hague

239 Things

Rein Jelle Terpstra (1960, Leeuwarden) is beeldend kunstenaar en fotograaf. Hij studeerde aan de AKI, Academie voor Beeldende Kunsten te Enschede en vervolgde met de Rijksakademie van Beeldende Kunsten (Amsterdam). Hij is een fotograaf met een beschouwende, onderzoekende kant. Met zijn project Retracing werkte Rein Jelle samen met mensen die hun gezichtsvermogen verliezen. Hij heeft hun meest waardevolle beelden gefotografeerd met de belofte om na een aantal jaar de foto's heel precies te beschrijven met de bedoeling hen het beeld te laten terugvinden in hun geheugen. Rein Jelle Terpstra heeft een archief aangelegd van 55.000 amateurfoto’s, die hij onregelmatig publiceert en tentoonstelt. Daarnaast doet hij divers commissiewerk , was mede-samensteller van het Studium Generale van de KABK (2012) en is sinds 2006 docent aan de Academie Minerva in Groningen.

Catedral de la Almundena. Dat was de kerk waar ik voor het eerst ex voto tegen kwam, maar ik wist niet wat ik zag. Ik keek gefascineerd naar een muur waaraan tientallen beige gekleurde vormen hingen. Vormen van paraffine die zo uit een menselijk lichaam leken te zijn gemodelleerd. Ik herkende ogen, een lever, hart, ledematen, borsten. Ik nam een paar foto’s.

Later, bij het terugzien van de foto’s realiseerde ik me dat ik niet eerder zo’n een bijzonder verbeelding had gezien van blind geloof. Geloof in een hogere macht die kan beschermen, genezen en die je ook kan bedanken. Tenminste, wanneer je als trouw gelovige zo’n object mocht ophangen aan die grote muur in de kerk.

Ex voto uit Italië, gekocht in Venetië

Ex voto betekend letterlijk: uit wijding geschonken. Dat leerde ik van de conservator van het Catharijneconvent in Utrecht, die ik, na terugkomst in Nederland, vroeg wat ik daar in Spanje had gezien. Ex voto’s zijn vaak kleine voorwerpjes, soms gegoten, soms schilderijen of tekeningen, soms foto’s. Maar eigenlijk kan het van alles zijn, zolang het maar wordt opgehangen met een groot vertrouwen in iets of iemand die, van boven, met mededogen op je neerkijkt.

In vroeger tijden konden de allerrijksten een kaars aan de kerk schenken, zo zwaar als hun eigen lichaamsgewicht. Zolang die kaars brandde, was hun bestaan verzekerd.

Jaren later heb ik met een vriend een tocht door Midden-Europa gemaakt, op zoek naar ex voto’s. We kwamen bij kapelletjes, waar misschien wel honderden houten benen waren opgestapeld, allemaal neergelegd door dankbare gelovigen bij wie misschien een been weer was aangegroeid of anderszins weer kon lopen.

Ongeloof mooi en naïef geschilderde afbeeldingen, waarop was afgebeeld hoe een dierbare gered werd uit een brand, of een ernstige ziekte had overleefd. Met vaak in de bovenhoek van het schilderij een heilige, die het tafereel onder hem liefhebbend gadeslaat.

kunstwerk op basis van ex voto's bij de rechtbank in Groningen
Deze reis heeft geleid tot een kunstwerk, in het gerechtsgebouw in Groningen. Een plek waar de wereldlijke macht zegeviert, maar waar de waarheid nog steeds wordt gestaafd door te zweren met de hand op de bijbel. Je weet maar nooit. Een plek waar de lucht in de bezoekersruimte bezwangerd is met gevoelens rechtvaardigheid, protectie of genade. Waar elk voorwerp mogelijk als bewijslast dient, precies het tegenovergestelde van geloof, die het juist zonder bewijsmateriaal wil stellen.

Gaandeweg zag ik overal ex voto’s, soms behoeftig zoals: briefjes met smeekbedes in een kerk in Cuba en in een bedevaartsoord in Wallonië. Maar vaak ook uit dankbaarheid opgehangen, zoals een lange rij motorhelmen of een altaar foto’s van auto-ongelukken in een kerk in Padua. Of foto’s van vissers in een klein kapelletje aan de Vlaamse kust.

Ook in Nederland, met haar ongedurige godsdienstoorlogen, kent een aantal plekken waar ex voto’s hangen. Natuurlijk in de grote St. Janskerk in Den Bosch, waar vele kleine metalen plaatjes hangen, maar ook in de St. Bavokerk in Haarlem. Enkele bijzondere, zorgvuldige gemaakte scheepjes hangen stil, nee, ze dríjven stil onder het grote gewelf. Een toonbeeld van vertrouwen in de hogere macht, die zal zorgen voor behouden thuiskomst van de vissersboten.

We kennen het allemaal, het zoeken naar bescherming, of iets of iemand willen bedanken. Allemaal hopen we op het bestaan van een hogere macht, iets of iemand die ons ziet. Misschien heeft ieder van ons wel een eigen, prive ex voto, opgeborgen in een eigen, gewijde plek. En dat het niet meer uitmaakt wie je beschermt of wie je bedankt. Als het voorwerpje er maar is, en jij maar weet dát het er is.

Diverse ex voto's, o.a. ex voto's van was uit Fatima, Portugal

Tip 1
Maak een werk voor één persoon, iemand die je waardeert, wiens inzicht en mening je hoog hebt. Dit hoeft niet per sé iemand te zijn die je kent, maar dat kan wel helpen. Een goede vriend of vriendin, een familielid of een collega kunstenaar. Beperk je publiek dus tot één persoon. Publiek is vaak zo abstract en onzichtbaar. En soms blijkt dat publiek jezélf te zijn, dat kan dodelijk zijn. Door het te richten aan één persoon, maak je je boodschap persoonlijk en tegelijkertijd kun je gericht communiceren.

Tip 2
Als je vast zit: zet een stapje terug. Vraag je zelf even af: waar was het mij eigenlijk te doen geweest? Wat wil ik eigenlijk vertellen? Dan blijkt soms dat je ergens in verstrikt bent geraakt: in het materiaal, een medium of in een verkeerd verhaal. Met een heel ander medium of gedachte kun je in één keer raak schieten.

Tip 3
In ogenschijnlijke tegenstelling tot de vorige tip: vergeet het verhaal even. Vergeet het waarom. Verplaats de vraag van ‘waarom’ en ‘waar komt het vandaan’ naar: waar wil ik naar toe’ of ‘wat zou ik willen bewerkstelligen’? In plaats van het verleden, de toekomst in!

Tip 4
Aanvaard dat je als kunstenaar leeft met paradoxen.Je hoeft zelf niet alles op een rijtje te hebben om een goed kunstwerk te maken. Sterker nog, soms maak je iets tegen beter weten in. Gebreken en tekortkomingen kunnen de meest vruchtbare elementen zijn in een kunstwerk of in een proces. De mooiste kunstwerken zijn nooit helemaal waterdicht.

Tip 5
Begin iets concreets.
Nodig 3 collega-kunstenaars uit voor een samenwerking. Stuur iets van jezelf (een tekening, gevonden foto, persoonlijk dingetje) door naar de ander, met de vraag daar een beeldende bijdrage aan te leveren, een visueel commentaar. Diegene stuurt het vervolgens weer door naar de volgende, die ook weer zijn/haar reactie levert op jou bijdrage. Ondertussen heeft je collega-kunstenaar ookiets naar jou opgestuurd, waar jij weer op moet reageren. Uiteindelijk circuleren 4 kunstwerken door jullie groepje, waarbij jij dus één keer zelf iets begint, en 3 maal moet reageren op wat de ander je heeft toegestuurd. Dit zal je helpen te aandacht te verleggen, te reageren op iets waar je niet om hebt gevraagd, maar wel wilt geven, zoals dat vaak gaat in de kunst.
Maak harde afspraken over de tijd; zorg dat je elke week iets hebt doorgestuurd, zodat je na een maand een kleine verzameling hebt.

Tip 6
Als bovenstaande niet helpt, maak een reis. Ga bijzondere dingen zien. Dat hoeft natuurlijk niet altijd beeldende kunst te zijn.