Als je langs een verkeerslicht loopt in Larkhall wordt het duidelijk dat de kleur groen in deze stad wordt gehaat. Terwijl in andere steden het rode licht op groen springt, rijden de auto’s in Larkhall weg bij een kleurloos licht. Er is geen optie voor groen omdat de lampen vernield zijn. Alweer.

De eerste keer dat ik over deze – ik dacht, waarschijnlijk – “urban myth” hoorde was ik gechoqueerd. Maar na een beetje onderzoek werd al snel duidelijk dat alles in deze stad om de kleuren groen en blauw draait. Haat is hier de drijfveer voor een aantal fenomenen.

In Larkhall is het de kleur groen die voor zo veel opstand zorgt. De stad Larkhall ligt dichtbij Glasgow. Het is de enige stad waar de gevel van sandwichketen Subway niet groen, maar zwart is, waar de drogist het zonder de gebruikelijke groene kruis moet doen, en waar de hekken blauw geverfd zijn. Niet te vergeten dat ze vanwege de groene kleur “pishen” op het gras.

Maar waar komt deze haat nou eigenlijk vandaan? De voornaamste oorzaak is te vinden in voetbal. Wedstrijden tussen de blauwe protestantse “The Glasgow Rangers” en de groene katholieke “Celtic” – “The Old Firm” eindigen onvermijdelijk in rellen. Het is tijdens deze confrontaties tussen de hooligans in Larkhall dat de verkeerslichten gesloopt worden.

The Glasglow Rangers in opstand!

Op een gegeven moment kwam ik in contact met een “wee” Schotse dame die vroeger als lerares Engels werkte. Toen ik haar erover vroeg, vertelde ze mij dat alles in het dorp om sektarisme draait. Het woord sektarisme staat voor vooroordelen die gebaseerd zijn op religie – de haat voor groen is een van de meest extreme voorbeelden van sektarisme. Omdat groen symbool staat voor Katholicisme en Celtic, is er een groep die zich op geen enkele manier wil associëren met de kleur. De lerares vertelde mij dat het soms zelfs voorkwam dat wanneer studenten achter jouw voorkeur voor Celtic achterkwamen, een woede zich ontketende en stoelen naar je werden gegooid. Maar dat is niet het ergste wat er kon gebeuren. Een collega werd ooit zelfs neergestoken door deze vorm van sektarisme. Het is geen wonder dat er een algemene angst binnen de stad heerst, waar zelfs bedrijven deze kleuraversie volgen en de kleur proberen uit te roeien, wellicht uit angst voor de mogelijkheid om neergestoken te worden.

Vanuit Amsterdam fiets ik vaak via de Bijlmer naar de polder de ronde Hoep, gewoon om het plezier van het fietsen.

In het stukje dat deze twee gebieden met elkaar verbindt zie ik in de verte een groot leeg parkeerterrein waar op een strookje aan de zijkant drie gestapelde aluminium bakken op pootjes staan, een soort barbecue met verdiepingen. Ernaast staat een auto geparkeerd en een man en een vrouw maken een kopje thee naast de auto. Ik vraag hen wat ze aan het doen zijn. Duiven. Ze hebben de postduiven met de auto vanuit Zaandam hier naar toe gebracht. Ze oefenen de dieren voor wedstrijden op zowel de korte als de lange afstand. Nu zijn ze net aangekomen en moeten de duiven eerst tot rust komen, anders werkt hun oriëntatie niet.

De drie bakjes bevatten ongeveer 57 duiven. Straks worden ze losgelaten en moeten ze de weg naar huis terug vinden. Hun oriëntatie volgt het magnetisch veld. 'Door storingen in elektromagnetisch veld raken meer duiven de weg kwijt dan vroeger', vertelt de postduiven hobbyist. 'De magnetische velden worden verstoort door de mobiele telefoons, door alles wat nu door de lucht wordt verstuurd.' 'Raakt de lucht vol?'

'Als je goed kijkt zie je bijvoorbeeld op de Dam duiven met een ring om hun poot. dat zijn verdwaalde postduiven. Laatst belde een man me op vanuit Krommenie, of ik mijn duif daar wilde ophalen. Duiven vliegen in groepjes, eerst in een cirkel om de plek heen waar ze zijn losgelaten, steeds harder en al snel zijn ze uit het zicht verdwenen. Maar ze verdwalen nu nogal eens.'

'Het is een hele mooie hobby', zegt de man dan opgewekt. 'Het is zo gerust werkend.' en lacht zijn perfecte witte tanden bloot. Hij praat met nogal wat spuug dat ver reikt, ach dat zal door zijn kunstgebit komen.

Dan laten ze de duiven los en ik zie ze cirkelen en wegvliegen, het is even mooi als een zwerm spreeuwen.

Ik houd ervan om ’s nachts naar de wegwerkzaamheden te kijken, om getuige te zijn van zulke theatrale, ceremoniële bedrijvigheid (met hete teer, rook, neonpakken en het markeren van de strepen op de weg), die haar plaats heeft in het nachtelijke leven. Dit zijn de mensen die de stad uithouwen terwijl wij slapen.

Wie bezit de wegen van de stad, de aderen die ons van A naar B brengen? Het zijn niet deze mensen die onze begane grond uitstippelen en in vorm hameren. Is het überhaupt mogelijk om een route in een stad te bezitten? Voor mij zeker wel, in mijn hoofd, door middel van persoonlijke afsnijweggetjes en geheime dwaalroutes, weg van de stadspiste.

Ik heb de laatste tijd de wildgroei van merkkleuren ervaren, die commerciële bedrijven gebruiken om ons de erkenning van hun bestaan op te dringen – en slim genoeg vanaf de grond naar boven werken. Neem het blauw van Barclay’s, gegraveerd in de rijbanen van onze wegen – de snel bewegende betonnen rivier die de eindeloze hoeveelheden fietsen en Borris fietsen rond de stad faciliteert. Dit blauw gaat geleidelijk over van minuscule blauwe streepjes tot uitgestrekte, eindeloze zwembaden vol. Dergelijke kleuren zijn te vinden in pixels, creditcards, advertenties, iconen, tennisvelden etc... Kobaltblauw zal nooit meer hetzelfde zijn!

Ik vind dit ook interessant in termen van het faciliteren van de stroom mensen rond de stad, en de parallellen die kunnen worden getrokken naar de liquiditeit van geld, of de cashflow, van een onzichtbare markt.

Op mijn fietstochten door Londen heb ik beelden verzameld van kosmische ringen die onder bepaalde weeromstandigheden verschijnen. Ze zijn vluchtige, abstracte vormen die worden gevormd door olie op de grond. Deze psychedelische ringen zijn aanleiding geweest voor een onderzoek naar de privatisering van de begane grond. Deze ringen functioneren als waarschuwingstekens op de weg; een waarschuwing voor de ruimte en voor de privatisering van het grondoppervlak.

Bij het dwalen op mijn fiets heb ik nagedacht over de grond onder onze voeten. Waar begint de korst van de aarde? De coating die daar overheen ligt, de ruimte van het begaanbare oppervlak wordt toegeëigend op een andere manier, heb ik laatst gemerkt. Dit proces begint onze geest te verbinden met onze lichamen, en duwt ons door de ruimte van de stad. We beginnen te leven in een maatschappij waar alles dat ons lichaam omvaamt een of andere commerciële context heeft. Soms voelt het alsof we ons bevinden op een theaterset die bestaat uit componenten die we niet hebben kunnen kiezen: handel, vervuiling, industrialisering, beweging, lichamen, ruimte, tijd, markt, economie, onderhoud.

In ons volbestemde land komen verlaten, aan hun lot overgelaten plekken niet zoveel voor. We zijn immers een opruimerig volkje. Vaak krijgt een pand niet de kans om te verkrotten: er wordt gesloopt of herbestemd. Maar grote delen van Nederland hebben last van een teruglopende bevolking. Dit heeft tot gevolg dat de leefbaarheid in voornamelijk dorpen onder druk komt te staan omdat voorzieningen zoals een school, buurthuis of supermarkt verdwijnen.

Abandoned city Russian city

Leegloop heeft in Nederland nog niet vaak het extreme gevolg: totale leegstand van wijken en dorpen. Plaatsen zoals bijvoorbeeld Delfzijl en Heerlen hebben te maken met dit proces dat in hun geval wellicht nog omkeerbaar is. Voor veel dorpen en steden buiten Nederland is het echter te laat, zij zijn verlaten.

Ghosts towns Eurasia

Zoals veel architecten houden wij ervan om rond te struinen door bekende en onbekende steden en dorpen, op zoek naar inspirerende plekken. Niet zelden zijn dit plekken die zijn achtergelaten door mensen. Een ooit bewoonde maar verlaten plek is fascinerend. Je bevindt je op een plek waar niemand meer woont maar waar de aanwezigheid van bewoning nog voelbaar is en de belofte van wat nog kan komen de fantasie prikkelt. Je bevindt je tegelijkertijd zowel in het heden, het verleden, als in de toekomst.

Abandoned cities


De video-installatie Spelling Dystopia van Nina Fischer en Maroan El Sani was voor ons de aanleiding omverlaten plekken te gaan verzamelen. Spelling Dystopia vangt het gevoel van het in drie tijdszones tegelijkertijd zijn. Beelden van een verlaten, maar volledig volgebouwd eiland zijn vermengd met beelden uit het verleden en de toekomst in de vorm van virtuele beelden uit videogames: Hashima. Het fascinerende eiland dat verbazingwekkend genoeg werkelijk bestaat heeft sinds kort bekendheid gekregen als het hoofdkwartier van Raoul da Silva, de bad guy uit de James Bond film Skyfall.

abandoned settlements of Antarctica

De verlaten plekken die we verzamelen zijn vaak fotogeniek, maar de achterliggende verhalen zijn meestal alles behalve fraai. De verhalen bij de desolate plekken zijn soms intrigerender dan de aanblik van hun verlatenheid. De ene keer is er sprake van menselijk falen, dan weer is een ontembare natuurkracht de reden dat bewoners noodgedwongen afscheid nemen van huis en haard. Vaak is echter hebzucht en onverschilligheid de oorzaak. De mens kwam, zag, gebruikte en liet achter.

Chernobyl plant

Tussen de verlaten steden en gebieden die we in kaart brengen bevinden zich veel plekken waar de mens bodemschatten vond. Maar na het uitputten van de bron loopt de werkgelegenheid terug en trekken inwoners weg. Zoals in Kolmanskop in de immense Namib woestijn. Aan het begin van de vorige eeuw was hier sprake van een ware diamond rush. Volgens verhalen zochten gelukszoekers bij maanlicht naar de flonkerende stenen in het woestijnzand. De Duitsers bouwden op deze plek het dorp Kolmanskop, van alle gemakken voorzien: luxe middenin de woestijn. Maar de diamantenvondsten liepen terug, gelukszoekers zochten hun geluk elders en Kolmanskop werd verlaten. Wie het dorp nu bezoekt vind de villa’s terug, metershoog ondergestoven door het zand.

Is een verlaten, ooit bewoonde plek fascinerend; een verlaten nóóit bewoonde plek is wellicht nog fascinerender.

In China worden honderden nieuwe steden gebouwd om de migranten die van het platteland naar de stad trekken te kunnen huisvesten. Probleem is echter dat de huizen voor deze migranten doorgaans te duur zijn. Het is de middenklasse die de huizen en appartementen als investeringsobjecten koopt, maar ze vervolgens niet bewoont. Hier is alles nieuw: nieuwe wegen, gebouwen, een stadspark met daaraan een nagelnieuw museum. Verkeerslichten die van kleur verspringen terwijl er niemand aan het verkeer deelneemt.



Eén van de verlaten plekken die we publicatie tonen wordt gevormd door de Maunsell Forts. Deze locatie is verlaten vanwege de afwezigheid van oorlogsdreiging. Geen stad, geen dorp, maar een verzameling platforms waar tijdens de Tweede Wereldoorlog zoveel manschappen woonden dat het in zekere zin een dorp op zee was. Ze zijn nu, op één na verlaten en overgeleverd aan de elementen. Afbreken kost geld en bovendien vertegenwoordigen deze platforms een stuk geschiedenis.

Het is het verhaal van dat ene béwoonde platform dat wederom tot de verbeelding spreekt. Voormalig radiopiraat, de onlangs overleden Paddy Roy Bates, eigende zich samen met zijn vrouw een platform toe en riep het uit tot Prinsdom Sealand. Nu regeert zoon Prins Michael over dit kleinste, niet erkende Europese staatje dat maximaal 5 zielen telt, maar dat wel een eigen paspoort, postzegels en munt uitgeeft en zelfs een eigen voetbalteam bezit. Een fraai staaltje herbestemming.

Abandoned cities, Plymouth

Abandoned Cities is het resultaat van onze inventarisatie tot nu toe. We gaan door met het op de wereldkaart weergeven van de plekken die we tegenkomen en met het aanvullen van de informatie die we vinden over de plaatsen die we al gemarkeerd hebben. De volgende stap is het werkelijke onderzoek. Het categoriseren van de plekken het benoemen van overeenkomsten en verschillen, het duiden van kansen en bedreigingen. Het formuleren van randvoorwaarden voor een vitaal dorp en een vitale stad. Het aanwijzen van plekken waar het tij wellicht, al dan niet door stedenbouwkundige en architectonische ingrepen, gekeerd kan worden. Maar ook krimp en daarbij leegstand als serieus maar tegelijkertijd waardevol onderdeel te zien van de gebouwde omgeving.

San Zhi Abandoned cities

Verwant aan het idee van Dataspace is het project ‘Map’ door Duitse kunstenaar Aram Bartholl. Het is een installatie in de publieke ruimte die vragen stelt omtrent het rode vaantje op de plattegrond van de op locaties gebaseerde zoekmachine Google Maps. “Vind bedrijven in de buurt, bekijk plattegronden en vind routebeschrijvingen met Google Maps.” Met een grafisch icoontje markeert Google zoekresultaten in de interface van de plattegrond. Het ontwerp van de virtuele plattegrondprikker lijkt te zijn afgeleid van een stoffelijke. Aan de ene kant werpen de markering en het informatiewolkje ernaast een schaduw op de digitale plattegrond alsof het fysieke dingen waren. Wanneer de plattegrond in satellietmodus wordt gezet lijkt het alsof ze onderdeel van de stad zijn. Aan de andere kant is het slechts een eenvoudig grafisch icoontje van twintig pixels, dat altijd hetzelfde formaat behoudt op het computerscherm. Het formaat van het levensgrote vaantje in de fysieke ruimte komt overeen met dat van zijn digitale equivalent bij een maximale zoomfactor op de plattegrond. Waar ligt het middelpunt van een stad?

Als onderdeel van een serie is ‘Map’ opgericht op de exacte plek waar Google Maps het middelpunt van de stad lokaliseert. Door overgebracht te worden naar de fysieke ruimte bevraagt de markering de relatie tussen de digitale informatieruimte en de ruimte van de openbare stad, de ruimte van het alledaagse leven. De perceptie van de stad wordt steeds meer beïnvloed door de toepassingen van geolocatie.