Het lezen van de Essais van Michel de Montaigne is een verslavende bezigheid. Je hebt voortdurend het gevoel direct met hem in gesprek te zijn, met een zeer scherpzinnig en aardig mens. Iemand met wie je graag bevriend zou zijn.

Wat typeert Montaignes stijl in de Essais?

Opvallend in de Essais is de grote hoeveelheid citaten, die ingelijfd in het betoog zelf wezenlijk tot de structuur van het werk behoren. Ook wemelt het van de anekdotes. Meestal zijn dat illustraties bij een eerder behandeld onderwerp, maar vaak ook loopt het uit de hand en wordt de overgang van het een naar het ander onduidelijk. In de Essais ontbreekt iedere vorm van constructie. Montaigne begint zonder vastomlijnd plan. Het komt dan ook regelmatig voor dat de titel van een essay niet of nauwelijks de inhoud ervan dekt. Naar aanleiding van wat hij leest, probeert hij zich een beeld te vormen van zichzelf, en daarmee van de mens. Hij denkt associatief, zelfs soms nonchalant. Een essay is dan ook nooit af. Het staat steeds open voor nieuwe verhalen, opmerkingen en aanvullingen, die door hun toevoeging overigens niets aan de structuur veranderen. Montaigne schrijft in een ‘style naturel’, zijn zinnen rijgen zich als vanzelfsprekend aaneen, hij probeert elk cliché of vooroordeel te vermijden. Montaigne’s denkmethode is een vorm van protest tegen een al te geordende rationalistische denkwijze. Hij tastte daarmee, ruim voor Descartes, de ‘schijnbare’ kracht van de vereenvoudigingen van het puur systematisch denken aan.

Waar gaan de Essais over?

• Over de ledigheid,
• de vriendschap,
• de eenzaamheid,
• de wisselvalligheid van onze daden,
• het oefenen,
• het berouw,
• de kunst van het discussiëren,
• over hoe men pas na onze dood over ons geluk kan oordelen,
• dat filosoferen leren is hoe te sterven,
• over een gewoonte op het eiland Cea,
• over hoe te oordelen over andermans dood,
• over de ervaring,
• over enige verzen van Vergilius,
• de verwaandheid,
• de ijdelheid,
• het uiterlijk,
• kannibalen,
• het geweten,
• de wreedheid,
• over lafheid als de moeder van de wreedheid,
• over het bestraffen van de wreedheid,
• over koetsen, kreupelen, schoolfrikken,
• over de opvoeding, de genegenheid van ouders voor hun kinderen,
• over dat kinderen op hun ouders lijken,
• over onze gevoelens die voorbij het leven reiken,
• over dat ons gemoed zijn emoties af reageert op de verkeerde dingen als de echte ontbreken,
• over leugenaars, het doen van voorspellingen, de macht van de verbeelding,
• over wie zich inbeeldt dat hij uit kan maken wat waar is en wat niet,
• over wat een dwaas is,
• over dat wij om hetzelfde lachen en huilen,
• over de ijdelheid van woorden, loze spitsvondigheden,
• over dat er morgen weer een dag is,
• over boeken,
• over het logenstraffen,
• over wat nuttig en eerbaar is,
• over hoe je een goed gebruik kan maken van je wilskracht,
• over verschillende methodes die tot hetzelfde doel kunnen leiden,
• over standvastigheid,
• over dat de een zijn brood de ander zijn dood is,
• over gewoontes en dat je eenmaal aanvaarde wetten niet zomaar veranderen moet,
• over wisselende uitkomsten bij eenzelfde doelstelling,
• over dat wij bescheiden moeten oordelen over Gods beschikkingen,
• over dat het Fortuin vaak gelijke tred houdt met de rede,
• over de ongelijkheid onder ons mensen,
• over het bidden,
• over onze tijd van leven,
• over hoe onze geest in zichzelf verstrikt raakt,
• over dat onze verlangens toenemen als ze worden tegengewerkt,
• over roem,
• over duimen,
• over een gedrochtelijk kind,
• over drie vormen van omgang,
• over afleiding
• en over de nadelen van een hoge positie.