Beeldende kunstenaar Jorge Sattore vertelt over zijn project National Balloon.

In 1971 deed Chris Burden een performance waarbij hij zich door een vriend in de arm liet schieten.

4 maart 1980. Tijdens een festival in Florence demonstreert Chris Burden de performance ‘Show the Hole’. Met bovenstaande woorden toont Burden het litteken op zijn arm aan 300 kunststudenten, die hij in sessies van een minuut per persoon ontvangt.

Jorge Sattore: “De performance ‘Shoot’, waarin Chris Burden zich 35 jaar geleden door een vriend in zijn arm liet schieten heeft me altijd al geboeid. Maar meer nog hoe ‘Shoot’ haar plek kreeg in de kunstwereld. De verhalen, beelddocumentatie en artikelen hebben het werk overal bekend gemaakt. Eigenlijk krijgt wat er op het moment van de performance plaatsvond steeds een ander gezicht.Die gefilterde stukjes informatie achteraf geven het werk in de verbeelding van de beschouwer steeds opnieuw gestalte. Burden noemt die beschouwers, in relatie met zijn werk, ‘the first and secondary audience’. Hiermee geeft hij het verschil aan tussen de positie van de toeschouwers aanwezig bij de performance en de positie van de toeschouwers die het werk leren kennen via verhalen, beeld of tekst.

Mijn reis naar LA begon met het doel om mijn positie als ‘secondary audience’ te doorbreken en alsnog een soort eerste getuige te worden van ‘Shoot’. Om die mogelijkheid te onderzoeken wilde ik in LA een gesprek aangaan met Chris Burden. Dat was lastig. Wat ik dacht dat het belangrijkste moment zou worden in het project, bleek al snel een zinloze onderneming. Burden is moe van alle aandacht voor zijn performance.

Net toen ik besloot hem thuis op te zoeken hoorde ik van een vriend hoe eens een jong stel aanbelde bij Burden thuis. Als Burden de deur opent schiet de bezoeker zijn vriendin in haar arm. Door de jaren heen zijn er verschillende voorvallen geweest waarbij studenten en kunstenaars hun eigen versie van ‘Shoot’ lieten zien, waarvan sommige even gewelddadig als het oorspronkelijke werk. Voor Burden behoor ik tot die groep. En iedere poging om met hem daarover te praten is zinloos. Niet alleen Burden maar ook vrienden van hem bleken onbereikbaar of wilden niet meewerken.

Ik ging op zoek naar de expositieruimte F-Space, de toenmalige locatie. Ieder contact met het huidige instelling werd echter deel van een lange bureaucratische procedure. Men begreep niet wat ik daar kwam doen en waarom zouden ze meewerken?

Tenslotte bestond mijn verblijf in LA uit de eindeloze uren die ik doorbracht rijdend door de stad, korte ontmoetingen, vluchtige gesprekken, plekken die ik bezocht. Ze werden ongemerkt deel van mijn beleving van ‘Shoot’. Het confronteerde me continu met de vraag welke plek ik het kon geven binnen mijn werk. Als het doel van je reis onmogelijk blijkt te zijn, is het lastig om precies te weten of nu alles verloren en mislukt is of dat de onderneming toch nog zin heeft gehad. Mijn zo verlangde positie als beschouwer van ‘Shoot’ veranderde hierdoor compleet. Het mysterie verdween. De mislukte ontmoeting met Burden en de vruchteloze pogingen om contacten te leggen bleken voorwaarden om iets nieuws en onverwachts toe te laten. Ik realiseerde me dat de echte fout in dit project zou zijn om dat niet te laten zien.

Ik besloot om vanuit mijn beleving de mix van situaties, personages, locaties en gesprekken zoals ik me ze herinnerde te tekenen. Ik liet de lineaire weergave van tijd en plaats vervagen tot een setting waar indrukken, feiten en verhalen elkaar kruisen. Dat werd mijn werkmethode. In deze niet kloppende weergave van de werkelijkheid wordt wat ik weglaat, ingevuld door de kijker. Ergens is wat er gebeurt in ‘National Balloon’ datgene wat ik in ‘Shoot’ wilde ontmantelen.

We leven in een tijd waarin perfectie als hoogste goed wordt beschouwd. Onze computers bestaan immers zodat ze alles tot in de perfectie kunnen uitrekenen, zelfs de camera’s op onze telefoons kunnen inmiddels het lichtste licht en het donkerste donker registreren. En voor de dingen die niet perfect zijn hebben we alle tools om ze tot perfectie te bewerken.

Om deze redenen ben ik geïnteresseerd in ‘imperfectie’ en de kwaliteiten inherent aan het maken van vergissingen. Het klinkt misschien gek, maar als alles perfect is, bestaat er geen ruimte meer voor creativiteit. Nieuwe ideeën komen voort uit vergissingen en mislukkingen. Gemaakte fouten kunnen eerdere percepties en manieren van kijken doen veranderen, waardoor het maken van fouten iets is waar we naartoe zouden moeten streven.

Mislukkingen en vergissingen zijn overal te zien. Loop over straat, houd je ogen open, en je ziet ze overal. De grappigste en meest vreemde fouten worden vaak op bouwplaatsen gemaakt. Een klassiek voorbeeld is het woord STOP dat op de weg wordt gestencild, talloos vaak verkeerd geplaatst door wegwerkers. Het is opmerkelijk hoe veel fouten gemaakt kunnen worden met een simpel woord, bestaand uit vier letters.

Nog een klassieke, weliswaar zeldzame, situatie waarin veel mis kan gaan is het bouwen van een balkon. Hoe kan je een balkon bouwen als de deur nog niet eens af is? Of wat dacht je van een prachtig balkon te bouwen, met als enige probleem dat het net boven de treinrails zweeft?

Vaak komen constructiefouten voor bij het installeren van wc’s. Toiletten worden meestal in erg kleine ruimtes gebouwd, waardoor fouten dicht op de loer liggen. Het openen van de deur kan bijvoorbeeld heel wat problemen veroorzaken. Soms is de enige oplossing het uitzagen van een deel van de deur zodat het niet tegen de pot aanstoot. Het wordt nog grappiger als de bril en de deksel in de verkeerde volgorde worden geplaatst.

André Thijssen,Grünau, Namibia 2000

Je hoeft zelf niet de deur uit om deze vergissingen tegen te komen. Honderden mensen jagen er op om foto’s van deze dwalingen online te zetten. Zelf zie ik meestal situaties waarin bomen voorkomen. Een boom is een groot ding en moeilijk te verplaatsen. Dit kan problemen veroorzaken. Vooral als er een boom vlak voor een parkeerplek staat. Op deze manier is het volkomen onmogelijk om de parkeerplek op te komen, ondanks de uitnodigend letter P die op het verkeersbord prijkt.

Een kunstenaar met een briljant oog voor vergissingen is André Thijssen. Jarenlang heeft hij de wereld over gezworven op zoek naar beelden die net iets afwijken. De enige beelden waarin hij geïnteresseerd is tonen situaties waarin het onnatuurlijke in een natuurlijke situatie plaatsvindt. Een klassiek voorbeeld is een auto geparkeerd met zijn wielen vlak voor twee betonnen ballen op de stoep. De ballen worden de nieuwe wielen van de auto.

André Thijssen, New York City, USA 2002

Wat misschien wel het beste voorbeeld is van hoe de mislukking kan worden weergegeven is een fotoalbum van een Amerikaanse familie waarin zij de grootste mysterie in fotografie proberen te ontrafelen: hoe zet ik mijn zwarte hond op de foto? Hun hele leven lang is het hen niet gelukt de hond op de foto te zetten, waardoor de hond telkens als zwarte schaduw wordt vastgelegd.

Een zwarte verschijning voor het huis, op de bank, in de tuin, op het bed. Uiteindelijk raakte ze gefrustreerd en begonnen ze de foto’s te overbelichten, wat hen eindelijk een foto opleverde waar de hond zichtbaar is.

Het maken en vinden van fouten maakt het de moeite waard, het belicht de moeilijkheden in het creatieve proces. Door ze te bekijken en te omarmen zul je onverwachte en prachtige ontdekkingen maken.

Lang leve de mislukking!