Céline Manz schreef haar scriptie over de frictie tussen de wet en kunst als het gaat om kopiëren en toe-eigenen – een nogal relevante uiting voor kunst om zich te tonen en te ontwikkelen. Wat betreft het risico om te worden aangeklaagd voor het gebruik van bepaalde afbeeldingen of merken (denk aan de zaak van Louis Vuitton tegen Nadia Plesner die beelden ‘gebruikte’ van Louis Vuitton), stelt Manz twee opties voor: of stoppen met het gebruik van toegeëigende beelden of doorgaan met het gebruik –met ondersteuning van ‘The Appropriator’s User Guide’. Als je de voorkeur uitgaat naar de tweede optie: lees dan verder.

Algemeen

Wat is het doel van jouw toegeëigende materiaal?

Ik heb het materiaal toegeëigend voor

• Alleen privé gebruik -> Geen autorisatie vereist
• Studie- of lesdoeleinden -> Geen autorisatie, maar referentie vereist
• Nieuwsverslag, om een recensie te illustreren, een kritiek, om historische, biografische of wetenschappelijke feiten te onderstrepen -> Als het materiaal ongewijzigd is, is autorisatie over het algemeen niet vereist, maar wel een referentie
• Andere doeleinden -> Ga verder met deze lijst

Heb je basisinformatie van het werk dat je hebt gebruikt?

• Ik ken de auteur van het werk
• Ik weet in welk jaar het werk is gemaakt
• Ik weet de nationaliteit van de auteur

Is het auteursrecht of copyright van de eigenaar verlopen?

Lijst van de duur van auteursrecht in verschillende landen [link]

Gebruik je onbeschermd materiaal?

• Mijn bron is Publiek Domein, dus ik kan zo het gebruiken als ik wil
• Mijn bron heeft een Creative Commons remix- licentie. Er moet gerefereerd worden naar de auteur, maar ik kan CC-BY en CC-BY-SA voor commerciële doeleinden gebruiken en CC-BY-NC of CC-BY-NC-SA voor non-commerciële doeleinden¹

Heb je de wettelijke kopierecht van het werk dat je hebt gebruikt nagekeken?

Zoek voorziening voor nationale wetgevingen en traktaten over intellectueel eigendom om uit te zoeken wat de wet over kopierecht inhoudt van het betreffende land [link].

Aard van gebruikte inhoud

Bevat mijn werk mogelijk door copyright beschermd materiaal?

Kopierecht is een automatisch recht dat ontstaat met de creatie van een origineel artistiek werk. De bescherming houdt elke originele representatie van het auteurschap in, ondanks zijn artistiek belang, kwaliteit of waarde. Een originele creatie van het menselijk brein is niet gelimiteerd tot kunstwerken, maar kan ook een technische gids, een handleiding, een technische tekening, et cetera zijn.

Ja = toestemming vereist. Mijn werk bevat bijvoorbeeld:

• Artistieke werken: schilderijen, foto’s, sculpturen, installaties, et cetera
• Literaire werken: boeken, kranten, tijdschriften, catalogi, et cetera
• Advertenties: commerciële drukken, aanplakborden, etiketten, logo’s, et cetera
• Dramatische werken: dans, toneel, pantomime, et cetera
• Audio en audiovisuele performances, et cetera
• Technische tekeningen: kaarten, grafieken, globes, diagrammen, et cetera
• Bewegend beeld: film, documentaire, TV advertentie, et cetera
• Toegepaste kunstwerken: behang, tapijten, sieraden, textiel, speelgoed, et cetera
• Digitale inhoud: computerprogramma’s, animaties, digitale bestanden, et cetera

Ja = geen toestemming vereist. Mijn werk is gebaseerd op of gebruikt:

• een algemeen idee, methode, stijl, procedure of concept
• historische, biografische of wetenschappelijke feiten of dagelijks nieuws
• wetteksten en/of het resultaat van officiële overheidswerken
• citaten van beschermde werken. Geen toestemming, zorg dan voor de bron van het citaat en noem de auteur

Ja = toestemming misschien vereist, als zij zijn geregistreerd als handelsmerk. Mijn werk gebruikt:

• Namen, titels, alleenstaande woorden, krantenkoppen of ander soort korte zinnen.

Let op: een logo, alleenstaande woorden of hele zinnen kunnen ook geregistreerd zijn als handelsmerk!

Gebruik van toegeëigende inhoud

Waar heb je het toegeëigende materiaal voor nodig?

Ja = toestemming vereist.
Ik reproduceer het niet voor privégebruik. Bijvoorbeeld in de vorm van één van deze vormen:

• foto
• print
• fotokopie
• digitale scan
• digitale kopie

Ik verzorg publieke toegang of distributie, bijvoorbeeld:

• in een expositie
• een publicatie
• een advertentie
• op een website
• als digitale inhoud
• in e-mails
• als een postkaart
• op een flyer
• als een performance
• in een openbare vertoning

Ik gebruik het werk als een basis voor vertaling, aanpassing, modificatie of alternatie.

Ik zal er financieel voordeel uit halen.

Credits²

Wanneer moet ik refereren naar de auteur en/of eigenaar copyright

Ik zal het werk dat beschermd is door auteursrecht openbaar vertonen, bijvoorbeeld:

• in een expositie
• een publicatie
• een advertentie
• op een website
• als digitale inhoud
• in e-mails
• als een postkaart
• op een flyer
• als een performance
• in een openbare vertoning

Waar kan ik uitvinden wie de eigenaar is van het auteursrecht?

• Het auteursrecht kennisgeving staat onderaan, op de achterkant, of langs de afbeelding als de afbeelding.
• Als de tekst is gepubliceerd onder een merk is het zeer waarschijnlijk dat het merk eigenaar is van de auteursrecht.
• Als de auteur niet de eigenaar is van het auteursrecht, kan zowel toestemming van de auteur als de eigenaar van het auteursrecht vereist zijn. In sommige gevallen, bijvoorbeeld, bij gebruik van materiaal van een website van een museum, moeten kunstenaar en museum beiden toestemming geven.

Disclaimer

Als geen geschreven toestemming verkregen kan worden is er een mogelijk een diclaimer bij het beeld te plaatsen. Belangrijk: dit geeft je niet het recht de afbeelding te gebruiken: je kan nog steeds aangeklaagd worden voor inbreuk. Maar in het geval dat een derde persoon ongeauthoriseerd gebruik maakt van jouw werk kan de disclaimer je wettelijke aansprakelijkheid beperken.

“This work/image/photograph cannot be modified for commercial or advertising use, nor can it be copied or reproduced in any form without the artist’s permission. Non-commercial use only." ³

Van het schilderij 'Nachtlicht: maakte Art Unlimited een ansichtkaart, die goed verkocht. Philips had hier echter grote bezwaren tegen en stelde pogingen in het werk deze kaart uit de handel te nemen. De volgende advocatencorrespondentie gaat over het al dan niet onrechtmatig clichégebruik.

Mr. M.J.M. van Kaam, Brief aan Mr. PR.M. van der Kroft
Philips International B.V. Corporate Patterns and Trademarks Eindhoven, 14.10.1987
Betreft: Philips schildembleem

Geachte Heer Van der Kroft,

(...) Met betrekking tot het Philips schildembleem beschikt Philips ondermeer over twee rechtsgeldige merkinschrijvingen in de Benelux. (...) Genoemde merkinschrijvingen omvatten beide onder andere klasse 16 waartoe ook de onderhavige ansichtkaarten behoren.
Op grond van de uit bovengenoemde merkinschrijvingen voortvloeiende rechten welke teruggaan tot 1938 en gegeven het feit dat de Philips huismerken wereldwijd een zeer grote bekendheid en goede reputatie genieten, zijn wij van mening dat Philips zich met recht en reden kan verzetten tegen de wijze waarop uw cliënte gebruik maakt van het Philips schildembleem. (...)
Wij constateren dat in casu uw cliënte, zonder daarbij toestemming te hebben verkregen van Philips, ansichtkaarten verkoopt waarop het Philips schildembleem wordt afgebeeld en aldus profiteert van de wervingskracht van dit merk. Derhalve maakt uw cliënte gebruik van het Philips schildembleem met betrekking tot de eigen waar alsmede ter bevordering van de afzet van die waar (...). Voorts merken wij op dat uw opvatting dat naast wetenschappelijk en informatief gebruik ook artistiek gebruik een geldige reden (...) zou opleveren, ons niet juist voorkomt. (...)
Op grond van het bovenstaande zijn wij van mening dat uw cliënte het gewraakte gebruik van het Philips schildembleem dient te staken. (...)
Overigens vertrouwen wij erop dat u begrip heeft voor ons standpunt. Een concern als Philips dient te allen tijde te voorkomen dat haar huismerken in hun primaire functie van onderscheidingsteken aangetast zouden kunnen worden.

Mr. PR.M, van der Kroft, Brief aan Mr. M.J.M. van Kaam, 23.10.1987

(...) Vanzelfsprekend heeft mijn cliënte er begrip voor, dat Philips in principe steeds optreedt tegen ieder gebruik dat zij ervaart als merkbreuk. De vraag, die ons verdeeld houdt is of dat in casu terecht geschiedt. (...)
Het is mij bekend, dat Philips een veelvoud van goederen produceert en verhandelt binnen de Benelux. Mij is echter niet bekend, dat Philips drukwerken en meer in het bijzonder ansichtkaarten verkoopt, zodat ik mij te dier zake moet beroepen op non-usus in de betreffende warenklasse. Naar mijn mening gebruikt mijn cliënte het merk niet ter aanduiding van haar onderneming of ter bevordering van de afzet van haar eigen handelswaren. (...)
Het betreft hier een kunstwerk van een derde, door mijn cliënte in ansichtkaart uitgegeven. (...)
Door neutraal en niet grievend gebruik van het Philips-embleem vergelijk ik deze kaart eerder met het gebruik van beeld of woord Philips in een literaire uitgave, waartegen u evenmin optreedt, zolang dit niet geschiedt op grievende wijze.
Hoe interessant ,deze kwestie theoretisch ook moge zijn - en ik blijf nieuwsgierig naar uw oordeel omtrent het voorgaande, meen ik, dat wij er verstandiger aan doen een praktische oplossing te kiezen. Ik begreep van mijn cliënte, dat het om een zeer kleine oplage gaat. Ik zal haar vragen een voorstel uit te werken en hoop u dat spoedig te kunnen presenteren.

Mr.PR.M. van der Kroft, Brief aan Art Unlimited, 23.10.1987

(...) Ik hoop de discussie enigszins te kunnen rekken, totdat jouw oplage is uitverkocht. Kan je mij aangeven hoelang dit nog duurt? Daarna zullen wij mr. Van Kaam plechtig beloven geen herdrukken meer te maken, tegenover de toezegging dat de kunstenaar het werk vrijelijk mag exposeren en opnemen in tentoonstellingscatalogi.