Het buitenverblijf van Burl Marx

We zijn op weg naar de Sito de Burl Marx, het buitenverblijf van Robert Burl Marx, de landschapsarchitect en kunstenaar die verantwoordelijk is voor het bewegelijke straatbeeld van Rio de Janeiro. Hij kocht in 1949 een voormalige bananenplantage die hij in de loop van zijn leven transformeerde in een fantastische tuin.Zijn liefde voor planten begon met zijn moeder die rozen kweekte.

In zijn jeugd verbleef Marx met zijn familie in Berlijn om te genezen van een zeldzame oogziekte. In de Botanische tuin van Berlijn raakte hij in de ban van de exotische flora uit Brazilië en ontdekte de ene kleurrijke prachtige plant na de andere die hij nog nooit van eerder had gezien.

Terug in Brazilië startte hij een ware odyssee om de planten op te speuren en in kaart te brengen. Op de site is een ook expositie met schilderijen van Burl Marx, veel mensen weten niet dat hij in de eerste plaats schilder was en je kon hem enorm boos maken door zijn schilderwerk niet serieus te nemen. Een hobby? Furieus werd hij dan. Zijn eerste schilderijen waren figuratief, later stapte hij over op abstractie, want dat gaat sneller. Daarnaast was hij verzamelaar van alles: keramiek, schelpen, heiligenbeelden. Hij scheen ook erg goed te kunnen koken en organiseerde regelmatig diners bij hem thuis voor zijn talrijke vrienden uit de kunstwereld.

Op maandag zijn alle musea dicht maar volgens de gids (Rough Guide) is deze hemelse plek alle dagen van de week open. Voor de zekerheid even gebeld maar wat zegt die vrouwenstem in het Portugees nu precies? Ergens in een onbeduidend plaatsje moeten we overstappen en na zo’n drie kwartier kunnen we verder, hangend aan een lus in een rammelbus. Toch stopt de bus precies voor de entree, een gesloten hek met een guard. Maandag gesloten. Een perskaart opent zelfs dikke hekken met hangsloten en na drie tussenpersonen zitten we tegenover de directeur aan zijn bureau. Journalisten uit Holland, kennen jullie Rem Koolhaas? Ja natuurlijk kennen we die. Hij was een paar dagen geleden op bezoek. De directeur Roberio Dias heeft elf jaar met Burl Marx samengewerkt en weet veel over hem.

Het lukt, uiteindelijk mogen we toch echt de aan het kantoor grenzende tuin in. Een boom van een gids vergezelt ons. Stil zwijgend loopt hij voorop. En dan blijkt dat al onze moeite zeker niet voor niets is geweest: dit is een van de mooiste tuinen die we ooit hebben gezien.

De uitspraak ‘Burl Marx was a painter that uses plants as paint and the soil as a canvas’ zien we hier waarheid worden. Als een schilder experimenteerde hij met licht, kleur, textuur van stenen, planten en bomen en struiken waarbij zijn voorkeur lijkt uit te gaan naar planten met een uitgesproken kleur en bijzondere blad tekening. Veel van de zeldzame inheemse soorten die hij in zijn ontwerp introduceerde heeft hij zelf in de rimboe opgespoord en werden vervolgens op zijn landgoed gekweekt. Op deze buitenplaats collectioneerde hij een rijkdom aan Braziliaanse planten en bomen en onderzocht hij de mogelijkheden om deze inheemse soorten toe te passen in zijn ontwerpen.

Burl Marx was een verzamelaar maar ook een fantast met veel gevoel voor drama. Rotspartijen werden ontdaan van vegetatie en vervolgens opnieuw beplant met bijvoorbeeld cactussen. Duizenden orchideeën werden in Azië opgekocht. Veel zeldzame bomen, grillige waterpartijen en zelfs een monumentale natuurstenen façade (gekregen van de stad Rio en hier naar toe verscheept) complementeren het theater dat hier met veel verve wordt opgevoerd. Het is een spektakelstuk waarin het natuurlijke en het kunstmatige met elkaar een strijd lijken aan te gaan om uiteindelijk toch weer in balans te komen en de rust te vinden die deze tuin tot een bezielde plek maakt. Opvallend is het vermijden van in de natuur aanwezige subtiele ton sur ton mengkleuren. Burl Marx schittert graag met contrasterende, bijna giftige kleur combinaties. Soms lijkt het bijna niet meer echt en waan je je in een figurant in een betere Walt Disney tekenfilm compleet met de meest fantastische vogels, vlinders en hagedissen. In ieder geval was hij niet bescheiden en wist hij de natuur te trotseren en als een echte dramaturg heel precies naar je hand te zetten. Maar bovenal brengt de tuin een ode aan schoonheid van natuur, en daarvoor zet hij alles wat hij kon bedenken in.