Céline Manz schreef haar scriptie over de frictie tussen de wet en kunst als het gaat om kopiëren en toe-eigenen – een nogal relevante uiting voor kunst om zich te tonen en te ontwikkelen. Wat betreft het risico om te worden aangeklaagd voor het gebruik van bepaalde afbeeldingen of merken (denk aan de zaak van Louis Vuitton tegen Nadia Plesner die beelden ‘gebruikte’ van Louis Vuitton), stelt Manz twee opties voor: of stoppen met het gebruik van toegeëigende beelden of doorgaan met het gebruik –met ondersteuning van ‘The Appropriator’s User Guide’. Als je de voorkeur uitgaat naar de tweede optie: lees dan verder.

Algemeen

Wat is het doel van jouw toegeëigende materiaal?

Ik heb het materiaal toegeëigend voor

• Alleen privé gebruik -> Geen autorisatie vereist
• Studie- of lesdoeleinden -> Geen autorisatie, maar referentie vereist
• Nieuwsverslag, om een recensie te illustreren, een kritiek, om historische, biografische of wetenschappelijke feiten te onderstrepen -> Als het materiaal ongewijzigd is, is autorisatie over het algemeen niet vereist, maar wel een referentie
• Andere doeleinden -> Ga verder met deze lijst

Heb je basisinformatie van het werk dat je hebt gebruikt?

• Ik ken de auteur van het werk
• Ik weet in welk jaar het werk is gemaakt
• Ik weet de nationaliteit van de auteur

Is het auteursrecht of copyright van de eigenaar verlopen?

Lijst van de duur van auteursrecht in verschillende landen [link]

Gebruik je onbeschermd materiaal?

• Mijn bron is Publiek Domein, dus ik kan zo het gebruiken als ik wil
• Mijn bron heeft een Creative Commons remix- licentie. Er moet gerefereerd worden naar de auteur, maar ik kan CC-BY en CC-BY-SA voor commerciële doeleinden gebruiken en CC-BY-NC of CC-BY-NC-SA voor non-commerciële doeleinden¹

Heb je de wettelijke kopierecht van het werk dat je hebt gebruikt nagekeken?

Zoek voorziening voor nationale wetgevingen en traktaten over intellectueel eigendom om uit te zoeken wat de wet over kopierecht inhoudt van het betreffende land [link].

Aard van gebruikte inhoud

Bevat mijn werk mogelijk door copyright beschermd materiaal?

Kopierecht is een automatisch recht dat ontstaat met de creatie van een origineel artistiek werk. De bescherming houdt elke originele representatie van het auteurschap in, ondanks zijn artistiek belang, kwaliteit of waarde. Een originele creatie van het menselijk brein is niet gelimiteerd tot kunstwerken, maar kan ook een technische gids, een handleiding, een technische tekening, et cetera zijn.

Ja = toestemming vereist. Mijn werk bevat bijvoorbeeld:

• Artistieke werken: schilderijen, foto’s, sculpturen, installaties, et cetera
• Literaire werken: boeken, kranten, tijdschriften, catalogi, et cetera
• Advertenties: commerciële drukken, aanplakborden, etiketten, logo’s, et cetera
• Dramatische werken: dans, toneel, pantomime, et cetera
• Audio en audiovisuele performances, et cetera
• Technische tekeningen: kaarten, grafieken, globes, diagrammen, et cetera
• Bewegend beeld: film, documentaire, TV advertentie, et cetera
• Toegepaste kunstwerken: behang, tapijten, sieraden, textiel, speelgoed, et cetera
• Digitale inhoud: computerprogramma’s, animaties, digitale bestanden, et cetera

Ja = geen toestemming vereist. Mijn werk is gebaseerd op of gebruikt:

• een algemeen idee, methode, stijl, procedure of concept
• historische, biografische of wetenschappelijke feiten of dagelijks nieuws
• wetteksten en/of het resultaat van officiële overheidswerken
• citaten van beschermde werken. Geen toestemming, zorg dan voor de bron van het citaat en noem de auteur

Ja = toestemming misschien vereist, als zij zijn geregistreerd als handelsmerk. Mijn werk gebruikt:

• Namen, titels, alleenstaande woorden, krantenkoppen of ander soort korte zinnen.

Let op: een logo, alleenstaande woorden of hele zinnen kunnen ook geregistreerd zijn als handelsmerk!

Gebruik van toegeëigende inhoud

Waar heb je het toegeëigende materiaal voor nodig?

Ja = toestemming vereist.
Ik reproduceer het niet voor privégebruik. Bijvoorbeeld in de vorm van één van deze vormen:

• foto
• print
• fotokopie
• digitale scan
• digitale kopie

Ik verzorg publieke toegang of distributie, bijvoorbeeld:

• in een expositie
• een publicatie
• een advertentie
• op een website
• als digitale inhoud
• in e-mails
• als een postkaart
• op een flyer
• als een performance
• in een openbare vertoning

Ik gebruik het werk als een basis voor vertaling, aanpassing, modificatie of alternatie.

Ik zal er financieel voordeel uit halen.

Credits²

Wanneer moet ik refereren naar de auteur en/of eigenaar copyright

Ik zal het werk dat beschermd is door auteursrecht openbaar vertonen, bijvoorbeeld:

• in een expositie
• een publicatie
• een advertentie
• op een website
• als digitale inhoud
• in e-mails
• als een postkaart
• op een flyer
• als een performance
• in een openbare vertoning

Waar kan ik uitvinden wie de eigenaar is van het auteursrecht?

• Het auteursrecht kennisgeving staat onderaan, op de achterkant, of langs de afbeelding als de afbeelding.
• Als de tekst is gepubliceerd onder een merk is het zeer waarschijnlijk dat het merk eigenaar is van de auteursrecht.
• Als de auteur niet de eigenaar is van het auteursrecht, kan zowel toestemming van de auteur als de eigenaar van het auteursrecht vereist zijn. In sommige gevallen, bijvoorbeeld, bij gebruik van materiaal van een website van een museum, moeten kunstenaar en museum beiden toestemming geven.

Disclaimer

Als geen geschreven toestemming verkregen kan worden is er een mogelijk een diclaimer bij het beeld te plaatsen. Belangrijk: dit geeft je niet het recht de afbeelding te gebruiken: je kan nog steeds aangeklaagd worden voor inbreuk. Maar in het geval dat een derde persoon ongeauthoriseerd gebruik maakt van jouw werk kan de disclaimer je wettelijke aansprakelijkheid beperken.

“This work/image/photograph cannot be modified for commercial or advertising use, nor can it be copied or reproduced in any form without the artist’s permission. Non-commercial use only." ³

De pioniers die in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw voor het eerst een computer gebruiken voor om hun visuele experimenten te realiseren, maken algoritmische kunst. Zij schrijven computerprogramma’s – algoritmes – om beeld te genereren, meestal in een higher-level programmeertaal zoals COBOL of Fortran, maar ook wel in machinetaal. Niet zelden werken ze in het holst van de nacht, als een universiteit of ander onderzoeksinstituut hen een paar uur rekentijd gunt op peperdure IBM-mainframes. Visuele kunst maken met zulke computers, die gewoonlijk ponskaarten verwerken, is een abstracte en wiskundige bezigheid, een kwestie van regels opstellen die bepalen hoe een afbeelding wordt opgebouwd. De computer voert het algoritme uit, de output wordt zichtbaar gemaakt door een plotter (een tekenmachine) die aan de computer is verbonden.

Deze visuele computerkunst van bijvoorbeeld Ben Lapofsky, Lilian Schwartz, Frieder Nake, Manfred Mohr, Edward Zajec en Vera Molnar is sterk geïnspireerd door de cybernetica en nauw verbonden met de zich ontwikkelende informationele esthetica. Het opstellen van algoritmes die bij herhaaldelijk uitvoeren exact hetzelfde beeld reproduceren, blijkt echter artistiek niet zo interessant te zijn – hoe belangrijk het ook is voor de latere ontwikkeling van computer graphics. Veel interessanter is het schrijven van algoritmes die bij herhaald uitvoeren tot verschillende resultaten leidt. Hoewel de output van de eerste generatie visuele computerkunstenaars bestaat uit unieke plottertekeningen, gaat hun artistieke interesse vooral uit naar fundamenteel onderzoek van compositie. Daarbij gaan zij de heikele vraag naar de inhoud van het kunstenaarschap niet uit de weg. Niet zelden stelt hun werk onomwonden de vraag naar het auteurschap van computergegenereerde plottertekeningen. De vraag wat kunst is, wordt conceptueel op scherp gesteld door een algoritme dat volautomatisch aan de lopende band het ene na het andere unieke kunstwerk kan uitspugen. In de regel wordt de vraag beantwoord door het auteur- en kunstenaarschap bij het opstellen van de algoritmes te leggen, ook wordt het opstellen van algoritmes gezien als een wetenschappelijke vorm van visueel onderzoek, een nieuw stadium in de ontwikkeling van de kunst.

Het werk van de pionierende computerkunstenaars leunt dicht aan bij de avant-garde stromingen van de jaren ‘60 (zoals GRAV, de Groupe de Recherche d’Art Visuel), en de conceptuele kunst. Ook Joseph Kosuth en Sol LeWitt maken immers kunstwerken die uit regels bestaan. Er is eind jaren zestig dan ook sprake van een toenadering tussen conceptuele kunst en computerkunst. De toenadering is kortstondig. De houding van de computerkunstenaar ten opzichte van de technologie is voor de conceptuele kunst en de klassieke kunstkritiek onbegrijpelijk, onnavolgbaar, en volgens sommigen zelfs suspect. Toch zijn sommige computerkunstenaars (Frieder Nake) radicaler in hun afwijzing van het burgerlijk kunstsysteem dan de in het galerie- en museumcircuit opererende concept-kunstenaars.

De innovaties van de eerste generatie computerkunstenaars lijken simpel in vergelijking met wat er nu, vijftig jaar later, mogelijk is. Maar uit hun experimenten komen ook de fundamentele bouwstenen voort die de prefab toverdoos mogelijk maken waarmee nu digitale ‘kunstwerken’ worden gemaakt. Belangrijker – voor de kunst – is dat de eerste generatie computerkunstenaars ook pionierden in conceptuele kwesties die nog altijd fundamenteel zijn voor computerkunst.