Het boek Folk Archive gemaakt door kunstenaars Jeremy Deller (1966) en Alan Kane (1961) is een feest om door te bladeren. Het plezier van het maken spat er van af. Het boek is de weerslag van een tentoonstelling over volkskunst, die de liefde van de kunstenaars voor dit fenomeen toont. Zeven jaar verzamelden ze van alles over 'Britse creativiteit'. Op de website van de BBC staat een drietal filmpjes waarin Jeremy Deller, een aantrekkelijke jonge man met lang haar, Turnerprize winnaar 2005, door de expositieruimte loopt en enthousiast vertelt: 'Er zijn tweehonderdvijftig kunstwerken op deze show, allemaal heel verschillend van aard.' Hij laat een tekening zien van een gevangene, enveloppen voor ziektebriefjes die dagelijks worden volgekrabbeld door een bewaker die in zijn vrije tijd ook tatoeëert, maar ook handbeschilderde eieren waarop heel realistische portretten van Clowns zijn geschilderd (clowns kennen de traditie om 'het masker' te willen bewaren).

Exhibition view, Palais de Tokyo, Paris, 2008.

Deller en Kane verzamelden naar eigen believen en plezier van alles over het brede onderwerp 'hedendaagse populaire kunst'. Ze maakten foto’s en video's of kregen die van anderen en vonden historisch materiaal over feesten die al eeuwen gevierd worden, zoals de Wereld gekke-bekken-trekken kampioenschappen' en een onderdeel van Egremont Crab Fair, een kermis in Cumbria die een week duurt en in 1387 plaatsvond, compleet met pijp rook wedstrijd, groente-show en appel-uitdeelparade. Ook verzamelden ze objecten die ze tentoonstelden, zoals fraai geborduurde onderbroeken die op sommige volksfeesten bij worstelwedstrijden gebruikt worden. Het laatste retrospectief over Britse volkskunst vond plaats in Whitechapel, dus een meer moderner perspectief was welkom.

Tom Harrington, Cumberland and Westmoreland Wrestling Champion, Egremont, Cumbria, 1999.

De tentoonstelling Folk Archive reisde een jaar lang langs musea. Gelukkig is er ook het prachtige boek dat bestaat uit een bonte verzameling kleuren foto's afgewisseld met teksten, posters en screenshots. Elke keer als je er in bladert valt je iets nieuws op: zo loopt er een reuze beer van stro door een dorpsstraat, een eeuwenoude gewoonte van Cambridgeshire waar op het dorpsplein voor deze 'beer' moest worden gedanst en hem honing werd gegeven. In Blackpoool kleden jonge meisjes zich als oude vrouwtjes op een feest uit een vergeten traditie. Het boek is onderverdeeld in verschillende categorieën, zoals performance (hier zien we de gekke-bekken-trekken kampioenschap) maar ook politiek, liefde en dood, dieren. Zo zien we bijvoorbeeld prachtig beschilderde borden en spandoeken door Ed Hall waarmee vakbondslieden rondliepen tijdens demonstraties.

Op de kaft begint het voorwoord. Deller en Kane vertellen daarin over hun werkwijze: ‘een persoonlijke selectie van beelden en verhalen die ons opwonden of amuseerden'. Ze zetten zich af tegen de term 'outsider art' 9in de kunstwereld waarin zij verkeren is die term nogal aanmatigend); deze kunstenaars verplaatsen hun keuze , hun archief van de ene context naar de andere, van de straat naar het museum. Deller en Kane leggen uit dat ze zochten naar humor, moderniteit, een uniek perspectief, verfrissende directheid en nog veel meer. 'We' betreden het pad tussen kunst en antropologie. Als artiesten ondernemen we een optimistische reis van persoonlijke ontdekkingen (meestal erg dicht bij huis0. Als antropologen hopen we iets te beschrijven en te bekijken dat de moeite meer dan waard is. Voor hen die geïnteresseerd zijn in een antropologische benadering, moeten we onze excuses aanbieden voor de veel te vaak misbruikte term 'archief' en een artistieke nonchalance ,et betrekking tot details. (de term archief wordt de laatste jaren te pas en te onpas gebruikt door kunstenaars, het is een mode term, soms duikt de term archief op voor een schamele verzameling. Archief klinkt blijkbaar interessant) aan allen die te maken hebben met volks- of streekgebonden culturele scenes, moeten we eveneens verontschuldigingen aanbieden voor de goedkope term 'volk' en het plunderen van hele werelden'.' Folk Archive is een verrassende reis door een onbekend Engeland.

Folk Archive, Contemporary Popular art from the UK by Jeremy Deller and Alan Kane (2005)

Pizza Rut, Blackpool, Lancashire.

Optocht van beesten

Tar Barrel Rolling, Ottery St Mary, Devon, 2004 © Jessica Mallock.

Speaker Stack, Notting Hill Carnival, London, 2003.

Vraag: Je bent een kunstenaar die de wereld rondreist. Wat is je motivatie om een pottenbak cursus voor amateurs te volgen?

Ik heb altijd een passie gehad voor 'kunst en ambacht’. Ik juich het toe dat sommige mensen een deel van hun vrije tijd aan ‘creatief amusement' willen besteden. Als kunstenaar voel ik me nauw verwant met met de positie van amateurs. Op een ochtend werd ik wakker en dacht: ok vandaag pak ik een cursus pottenbakken mee. In mijn werk focus ik me op een activiteit om er vervolgens helemaal in op te gaan,. Ik schreef me in op een cursus keramiek vlak bij mijn atelier waar vooral ouderen aan deelnemen. Samen met die mensen begon ik mij de technieken van het pottenbakken eigen te maken en mij erin te verdiepen. ik ontdekte dat ik er totaal geen talent voor had.

Double

De vormen van jouw vazen zijn nogal basaal. Waar refereren de vormen aan?

De titel van dit project is 'handarbeid', wat zoiets betekent als 'met de hand gemaakt' dus met alle imperfecties die daarmee gepaard gaan. Toen ik begon te werken in het pottenbak-klasje realiseerde ik me dat het een moeizaam en langdurig proces zou worden om iets perfects en prachtigs te realiseren, dus besloot ik om dat niet na te streven. De verschillende vormen van de vazen ontstaan dan somsbij toeval, soms door slordigheid en soms door zorgeloosheid.

Double 2

Op de vazen heb je portretten afgedrukt Ken je die mensen, zijn ze familie?

Het zijn 'decoraties ‘waarbij ik gebruik maak van fototransfers en glazuur. Nee, ik ken die mensen niet, uitgezonderd de meisjes op het strand. De portretten komen uit mijn eigencollectie grappige foto's. Meestal tonen ze situatie waarin mensen zich op hun best laten zien.

Zijn het gebruiksvoorwerpen of is het kunst?

Mijn keramische werken zijn bedoeld als 'display ceramics', dus voorwerpen om naar te kijken. Vergelijk het maar met de bekers die je op de schoorsteenmantel zet of in de kast. Maar je kunt er natuurlijk best af en toe een biertje uitdrinken. Dus als je een van mijn keramische werken koopt kun je er mee doen wat je wilt. Ik weet alleen niet of het smerig is.

Cactus

Citrouille

Pyramide

In het buitenland kom je volop nieuwe dingen tegen, gewoonten en tradities. Een onontkoombare confrontatie met het onbekende schuilt in de badkamer: de buitenlandse wc. Iedereen die bijvoorbeeld ooit naar Japan is geweest, begrijpt meteen hoe een bezoek aan het toilet een avontuur kan worden. De meer exclusieve wc’s werken daar volledig automatisch, en de echt luxe modellen bieden nog meer extra’s.

De simpelste versies hebben een waterstraal die op je onderkant gericht staat (kracht en richting instelbaar) en een droogfunctie om het af te maken. In de geavanceerdere modellen vind je een knop die het geluid van een doorspoelend toilet nabootst, die de oplossing vormt voor de buitensporige hoeveelheid water die voorheen werd verspild omdat de Japanners het doorspoelen gebruikten om het geluid van de lichaamsfuncties te maskeren. Het vreemdste Japanse elektrische toilet dat ik ben tegengekomen had een afstandsbediening. Ik weet nog steeds niet helemaal zeker in welke situatie je het nodig zou vinden om het vermogen om je edele delen schoon te spoelen en droog te blazen zou toevertrouwen aan een ander die een paar meter verderop staat.

Slavoj Zizek vind zijn eigen voorbeelden van de culturele codes die inherent zijn in een object dat zo banaal en alledaags is als de ‘porseleinen troon’:

Bij een traditioneel Duits toilet bevindt het gat waarin de poep verdwijnt zich helemaal aan de voorkant, zodat de poep allereerst voor ons ligt uitgestald om aan te ruiken en te inspecteren voor eventuele ziekten; in het typisch Franse toilet bevindt het gat zich ver naar achteren zodat de poep zo snel mogelijk verdwijnt; tenslotte vormt het Amerikaanse toilet een soort synthese, een middengebied tussen deze tegenpolen- het wc-bassin is vol water, zodat de poep erin drijft, zichtbaar, maar niet om geïnspecteerd te worden. Het is geen verassing dat Erica Jong, in de beroemde behandeling van verschillende Europese toiletten in het begin van haar halfvergeten Fear of Flying, spottend stelt dat ‘Duitse toiletten de eigenlijke sleutel zijn tot de gruwelen van het Derde Rijk. Mensen die zulke toiletten kunnen maken zijn tot alles in staat.’ Het is duidelijk dat geen van deze varianten kunnen worden verklaard in termen van gebruiksnut: een zekere ideologische opvatting over hoe het subject zich zou moeten verhouden tot de duidelijk onplezierige afvaluitstoot van het lichaam is hier duidelijk uit op te maken.

De aanschaf van mijn eerste digitale camera, betekende direct het einde van enige terughoudendheid op het gebied van foto’s maken. Het was het begin van mijn transformatie tot fulltime Japans toerist, continu klikkend bij alles wat in de verste verte ook maar enigszins interessant zou kunnen zijn. Dit resulteerde in eindeloos veel foto’s van vertederende poesjes op straat, vrouwen met dikke billen die voor je lopen, jezelf in elk denkbare setting van deze wereld, iedereen waar je langer dan vijf minuten mee gepraat hebt en foto’s van je eigen op bed liggende benen in een hotelkamer. Opeens had ik eigenlijk van alles een foto. En dat lijkt natuurlijk heel leuk, maar dat is het niet.

Ik weet nog dat ik vroeger op vakantie van een maand slechts twee rolletjes mee nam van 24 foto’s. Was de rijst die in de vorm van een beertje op ons bord was geserveerd wel of niet een foto waard? Nu maak ik er gedachteloos twintig achter elkaar in de veronderstelling dat de ideale foto er vanzelf wel bij zal zitten. De euforie van het zoveel foto’s maken als je wilt is er wel vanaf, al zal ik tegelijkertijd ook nooit meer terug kunnen naar het beperkte foto’s maken met fotorolletjes, daar is het nu simpelweg te laat voor. Ik moest dus vooral een nieuwe manier vinden om met mijn digitale camera om te gaan.

Mijn eerste prioriteit was wat orde scheppen in mijn fotoarchief, dat inmiddels uit duizenden foto’s bestond. Ik besloot een Flickr-account te nemen. Voor alle mensen die onder een steen hebben gewoond: Flickr is een site waar mensen online hun fotocollecties kunnen beheren en delen met elkaar, en daarmee ook gelijk het grootste online fotoarchief van de hele wereld. Er worden per minuut ongeveer vijfduizend nieuwe foto’s ge-upload en het totale aantal foto’s is meer dan driehonderdmiljoen.

Het online zetten van mijn fotoarchief en het daarmee toegankelijk maken voor iedereen, dus ook voor mijn eventueel toekomstige geliefde (je weet maar nooit) maakte dat ik weer kritisch ging kijken naar mijn foto’s om uiteindelijk alleen mijn beste foto’s online te zetten. Er ontstond een verzameling die qua kieskeurigheid gelijk was aan die die was ontstaan als ik met rolletjes had geschoten.

Maar er gebeurde ook iets anders. Foto’s die ik puur uit verveling had geschoten, zoals de foto van mijn eigen behaarde benen die lagen op een bed met een roze bloemetjesdekbedovertrek in een treurig hotel waar ik helemaal in mijn eentje was omdat ik een dodelijk saai congres in Bergen op Zoom moest bijwonen, bleken opeens door de selectie te zijn gekomen.

Het was een foto die ik nooit gemaakt had als ik er over na had moeten denken, maar die ik op een bepaalde manier toch interessant vond door de totale treurigheid die eruit sprak.

Een paar dagen later kreeg ik een mailtje. Op Flickr heb je verschillende groepen die foto’s rond een thema verzamelen. Ik kreeg een mailtje van de beheerder van de groep ‘Sitting in my Hotel Room’ of ik de foto wou toevoegen aan de groep. Ik nam er eerst een kijkje en vond bijna tweeduizend foto’s genomen door mensen die alleen op hun hotelkamer zaten. Veel van deze foto’s waren op zichzelf hele lelijke, oninteressante foto’s. Je ziet bijvoorbeeld enkel een televisiescherm met daarboven een schilderijtje van een berglandschap of een vanuit een raam gefotografeerd uitzicht over een stad vol wolkenkrabbers. Foto’s die eruit zien alsof je ze al duizend keer gezien hebt, en veel ervan ook nog van een hele slechte kwaliteit.

Maar toch gebeurde er iets magisch, toen ik al deze foto’s bij elkaar zag. Opeens zag ik al die duizenden, miljoenen mensen voor me die elke nacht ergens ter wereld moederziel alleen die nacht doorbrengen in een anoniem hotel, met als enige gezelschap hun digitale camera. Door al deze foto’s bij elkaar te zien werd de treurigheid enorm uitvergroot, want in dit enorme fotoarchief lijkt de wereld enkel te bestaan uit eenzame hotelmensen. Tegelijkertijd heeft het een troostende werking: al die mensen zijn niet alleen, ze komen samen op deze site.

Ik vond nog een groep die aansloot bij dezelfde foto: ‘Bored Leg Cult’. In deze groep vind je voornamelijk foto’s van mensen die overal ter wereld foto’s nemen van hun eigen benen, soms staand, meestal liggend en om duidelijke redenen altijd zonder bovenlijf. Het leuke was dat deze groep de context van dezelfde foto compleet veranderde. Tussen alle hotelfoto’s werd het een treurige foto, maar in deze groep, tussen al die andere van het lijf afgesneden benen, werd hij juist vrolijk en grappig.

Al snel bleek dat ik groepen kon vinden voor bijna al mijn foto’s. Er zijn groepen voor foto’s van honden gefotografeerd als mensen; ergens achter gelaten winkelwagens; etenswaren die zichzelf opeten; poezen met hoedjes; de kleur rood; mensen met aids: je kunt het zo gek niet verzinnen of je hebt er een groep voor. En het gekke is dat elke keer als ik een foto toevoegde de context compleet veranderde. De foto staat niet meer op zichzelf maar behoort tot een reeks. Hoe anders kijk je naar de foto van mijn in een weiland achter gelaten winkelwagen als je hem ziet tussen meer dan duizend foto’s van wagens in woestijnen, zompige slootjes, prachtige stranden of hangend in bomen?

En zo ontstaat er een collectie die een enkele fotograaf nooit had kunnen maken, want wie weet er nu zoveel verlaten winkelwagens te vinden? Een collectie bestaande uit enkel foto’s die misschien wel allemaal zonder al te veel nadenken zijn gemaakt en toch met elkaar iets groters vormen.